ἀμέσως τὸν Πλάτωνα καὶ τοὺς Νεοπλατωνικοὺς, καταδείκνυται ὅμως πρόθεσις μὴ ἔντιμος πρὸς δικαιολόγησιν τῶν ὅσων ἄλλοτε ἔγραψε κατὰ τοῦ ὑπάτου τῶν φιλοσόφων, τοῦ ὁποίου τὰ συγγράμματα κινδυνώδη ἦσαν κατ’ ἐκείνην τὴν ἐποχὴν, ἀφοῦ ἡ ἀνάγνωσις ἢ μᾶλλον ἐνσάρκωσις αὐτῶν εἶχεν ἐπὶ τοσοῦτον διαφθείρει τὸ πνεῦμα τοῦ Πλήθωνος, μὴ ἀρκεσθέντος εἰς τὴν θεοποίησιν τοῦ Πλάτωνος, ἀλλὰ καὶ συλλαβόντος ἐν ἑαυτῷ τὴν ἀλλόκοτον ἰδέαν κυβερνητικῆς καὶ θρησκευτικῆς μεταῤῥυθμίσεως ἐπὶ τῇ βάσει τῆς Πολιτείας, καὶ τῶν ἀρχῶν τοῦ Πλωτίνου.
Ὁ ἀγὼν ὅμως δὲν εἶχε περιορισθῆ μεταξὺ Πλήθωνος καὶ Σχολαρίου. Μετὰ τὸν Σχολάριον Θεόδωρος ὁ Γαζῆς[1] καὶ Γεώργιος ὁ Τραπεζούντιος[2], ὑπῆρξαν διάσημοι ὑπερασπισταὶ τῆς Ἀριστοτελικῆς φιλοσοφίας. Βησσαρίων δὲ ὁ καρδινάλιος[3] καὶ Μιχαὴλ Ἀποστόλιος[4] ἔνθερμοι ὀπαδοὶ τοῦ Πλήθωνος καὶ τῆς Πλατωνικῆς φιλοσοφίας.
Ὁ Γαζῆς ἔγραψε κατὰ τοῦ Πλήθωνος μετὰ μετριοφροσύνης, ἀπομακρυνθεὶς ὅμως καὶ τῆς πάλης ἅμα εἶδε τὴν ἔξαψιν τῶν πνευμάτων. Ὁ Μιχαὴλ Ἀποστόλιος μαθητὴς καὶ φίλος τοῦ Βησσαρίωνος, ἔγραψε κατὰ Γαζῆ καὶ Ἀριστοτέλους, ἐπισωρεύων ὁρμαθὸν ὕβρεων κατὰ τοῦ πρώτου, καὶ τολμηρῶς ἀποφαινόμενος περὶ γεγονότων, ἅπερ σχεδὸν ἠγνόει. Τὴν 5 Ἰουνίου 1462 Ἀνδρόνικος ὁ Περιπατητικὸς[5], θεωρῶν μὲν τὴν φιλοσοφίαν τοῦ Ἀριστοτέλους ὑπερτέραν, μὴ ἀποῤῥίπτων ὅμως καὶ τὴν τοῦ Πλάτωνος, ἀνέτρεψε τὴν κατὰ Γαζῆ ἀπάντησιν τοῦ Ἀποστολίου ἐντίμως καὶ διὰ λογικῶν καὶ φιλοσοφικῶν ἐπιχειρημάτων· καὶ ἵν’ ἀποδείξῃ, ὅτι δὲν εἶχε τὴν πρόθεσιν νὰ προσβάλλῃ τὸν Βησσαρίωνα, ὅλως τότε κεκηρυγμένον ὑπὲρ τοῦ Πλάτωνος, ἔστειλε τὴν ἀπάντησιν τοῦ νεανίου μαθητοῦ του μετὰ τῆς ἀνατροπῆς του, ὑποβαλλόμενος εἰς τὴν εὐθυκρισίαν τοῦ σοφοῦ καρδιναλίου. Ὁ Βησσαρίων, ἀφοῦ ἐπισταμένως ἀνέγνωσεν ἀμφότερα, κατεδίκασε τὸν Ἀποστόλιον, καὶ ἐπεδοκίμασε τὴν ἀπάντησιν τοῦ Ἀνδρονίκου.
Ὁ Γεώργιος ὅμως Τραπεζούντιος, ἅμ’ ἀπεβίωσεν ὁ πρόμαχος τοῦ Πλατωνισμοῦ Γεμιστὸς, ἐδημοσίευσε λατινιστὶ Σύγκρισιν Πλάτωνος καὶ Ἀριστοτέλους, ἐπιχέων τὴν μελανοτέραν χολὴν κατὰ τοῦ Πλήθωνος καὶ τῶν ὀπαδῶν του. Μεταφράζομεν τὴν ἑξῆς περικοπήν· «Ἐγεννήθη καὶ ἀνετράφη ἐν τῷ μέσῳ ἡμῶν δεύτερος Μωάμεθ, ὅστις, ἂν δὲν προφυλαχθῶμεν, θέλει ὑπερβῆ τὸν πρῶτον, διὰ τῶν κακῶν συνεπειῶν τῆς διδασκαλίας του, ὅσον ὁ Μωάμεθ ὑπερέβη τὸν Πλάτωνα. Μαθητὴς καὶ ὀπαδὸς τοῦ φιλοσόφου τούτου ὁ ἐν λόλῳ Πλήθων ἐδημιούργησε καὶ ἐξέθηκε μετὰ πολλῆς τῳόντι τέχνης καὶ εἰς γλαφυρὸν ὕφος νέους κανόνας ὡς πρὸς τὴν ἀγωγὴν τοῦ βίου· καὶ πιστεύεται, ὅτι ἐν τῇ περιστάσει ταύτῃ ἐξήμεσε πλῆθος βλασφημιῶν κατὰ τῆς θρησκείας. Τόσον ζηλωτὴς τοῦ Πλάτωνος ἦτο ὥστε μόνον τὰ αἰσθήματα τούτου εἶχεν ἐνσαρκισθῆ καθ’ ὅσον ἀφορᾷ τὸ περὶ φύσεως θεῶν, ψυχῆς κλπ. Τὸν ἤκουσα ἐν Φλωρεντίᾳ λέγοντα, ὅτι μετ’ ὀλίγα ἔτη πάντες οἱ ἐπὶ τῆς γῆς ἄνθρωποι θέλουσιν ἀσπασθῇ ἐν κοινῇ συνειδήσει καὶ τῷ αὐτῷ πνεύματι, μίαν καὶ τὴν αὐτὴν θρησκείαν. Καὶ ἐπειδὴ τὸν ἠρώτησα, ἂν ἡ θρησκεία αὕτη ἦτο ἡ τοῦ Χριστοῦ ἢ ἡ τοῦ Μωάμεθ, ἀπεκρίθη, Μήτε ἡ μία, μήτε ἡ ἄλλη, ἀλλὰ τρίτη τις μὴ διαφέρουσα τοῦ ἐθνισμοῦ. Ἔκτοτε τὸν ἀπεστρά-
- ↑ Θεόδωρος Γαζῆς Θεσσαλονικεὺς καταφυγὼν μετὰ τὴν ἅλωσιν τῆς πατρίδος του (1430) εἰς Ἰταλίαν, ἔνθα τὸ κατὰ πρῶτον ἀντέγραφε χειρόγραφα· ἐν 1440 διωρίσθη καθηγητὴς ἐν Φεῤῥάρᾳ, ἀποβιώσας (1478) ἐν Καλαβρίᾳ· ἔγραψε τὴν γνωστὴν γραμματικὴν, καὶ ἄλλα συνταγμάτια.
- ↑ Γεώργιος Τραπεζούντιος Κρὴς, ἐλθὼν εἰς Ἰταλίαν ὀλίγον πρὸ τοῦ Γαζῆ· ὑπῆρξε καθηγητὴς τῆς Ἑλληνικῆς φιλολογίας ἐν Βικενσίᾳ, Βενετίᾳ, καὶ Ῥώμῃ ἀποβιώσας ἐν τῇ τελευταίᾳ μητροπόλει (1485) λίαν γηραλέος, ἀπολέσας τὴν μνήμην.
- ↑ Ἰωάννης Βησσαρίων ἐκ Τραπεζοῦντος· διῆλθε τὴν νεότητα του ἔν τινι μονῇ τῆς Πελοποννήσου, ἔνθα ὁ Πλήθων ὑπῆρξε διδάσκαλός του εἰς τὴν φιλολογίαν καὶ φιλοσοφίαν. Ἐκλεχθεὶς ἀρχιεπίσκοπος Νικαίας ἐν ἔτει 1438, παρευρέθη εἰς τὴν Φλωρεντινὴν σύνοδον, κηρυχθεὶς ὑπὲρ τῶν Λατίνων. Ὁ Πάπας τὸν προεχείρισε καρδινάλιον ἐν ἔτει 1439. Ἀπελάμβανε μεγίστης ἐν Ἰταλίᾳ καὶ Ἀνατολῇ ὑπολήψεως· δὶς παρ’ ὀλίγον νὰ ἐκλεχθῇ πάπας. Ἀπεστάλη ὡς πρέσβυς εἰς διαφόρους ἐπισήμους ἀποστολάς. Τὸ μέγαρόν του ἦτο γενικὴ συνέντευξις πάντων τῶν ἀγαπώντων καὶ καλλιεργούντων τὰς τέχνας καὶ ἐπιστήμας. Ἐν 1468 ἐδωρήσατο εἰς τὴν Ἑνετικὴν γερουσίαν τὴν πλουσίαν βιβλιοθήκην του. Ἀπεβίωσε (1472) ἐν Ῥαβέννῃ. Τὸ σῶμά του μετεφέρθη εἰς Ῥώμην· ἐν τῇ κηδείᾳ παρευρέθη καὶ ὁ πάπας, παράδειγμα οὗ οὐδέποτε ὅμοιον ἐγένετο.
- ↑ Μιχαὴλ Ἀποστόλιος Βυζάντιος μαθητὴς καὶ φίλος τοῦ Βησιαρίωνος, ὑπὲρ οὗ συνέθετο τὸ ὑπὸ Fulleborn δημοσιευθὲν ἐπικήδειον ἐγκώμιον· ἦτο πατὴρ τοῦ περιβοήτου Ἀρσενίου Μονεμβασίας, καὶ τοῦ Ἀριστοδούλου Ἀποστολίου.
- ↑ Ἀνδρόνικος Κάλλιστος Θεσσαλονικεὺς, διὰ τὴν πρὸς τὸν Ἀριστοτέλη κλίσιν του Περιπατητικὸς ἐπονομαζόμενος.
