ἀληθείας συναγωνιστὴν ἔταξα, ὥστε τὰ τῶν πατέρων μου δόγματα, καὶ τὴν τῆς ὀρθοδοξίας ἀκρίβειαν ἀνυποστόλως διαγγέλλειν κατὰ τὸν σκοπὸν τῆς σῆς μεγίστης ἁγιότητος.» Πρὸς δέ, πῶς δύναται νὰ θεωρηθῇ λατινόφρων ὁ Σχολάριος, ὁ τοσοῦτον δριμέως γράψας κατὰ τῆς ἐπὶ πατριάρχου Βέκκου πρὸς ἕνωσιν συνόδου, κατὰ τῆς αἱρέσεως τοῦ Βαρλαὰμ, καὶ Ἀκινδύνου, καὶ ὑπὲρ τοῦ Παλαμᾶ συνηγορήσας; Ὁ Μαρτῖνος Κρούσιος ἐν Τουρκογραικίᾳ λαλῶν περὶ τοῦ μετέπειτα πατριαρχεύσαντος Σχολαρίου ἐπιφέρει, Qui anno 1439 Latinis in concilio Florentino de processione spiritus sancti etiam ex filio assensus fuerat. Καὶ ὁ Lebeau (XXI, σελ. 225) ἕνα Σχολάριον παραδέχεται.
Σὺν τοῖς ἄλλοις ἀναφέρομεν καὶ τὸ ἑξῆς πρὸς κατάδειξιν τῆς ὑπὸ τῶν λατίνων πλαστογραφήσεως τῶν συγγραμμάτων τοῦ Σχολαρίου. Ἐν τῇ ἐν ἔτει 1 530 ἐν Βιέννῃ ὑπὸ Ἱερωνύμου Βιέτορ τυπωθείσῃ διαλέξει τοῦ Σχολαρίου μετὰ τοῦ σουλτάνου Ἀμουράτη, ὁ Γεννάδιος ἐν σελίδι 20 ὁμιλῶν περὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος ἐπιφέρει, «ὁ ἐκ τοῦ πατρὸς ἐκπορεύεται,» οἱ δ’ ἐκδόται λατῖνοι προσέθηκαν «ὃ ἐκ τοῦ πατρὸς καὶ ἐκ τοῦ υἱοῦ» ἐκπορεύεται, καὶ ἐν τῇ λατινικῇ μεταφράσει et ex filio!
Ὁ αὐτοκράτωρ Ἰωάννης ἐπιστρέψας εἰς Κωνσταντινούπολιν ἄπρακτος, καὶ ὡσεὶ τηκόμενος ὑπὸ ἐσωτερικοῦ ἐλέγχου ἔζησεν ἐλεεινῶς, παρὰ πάντων ἀποστρεφόμενος, καὶ σωματικῶς μαραινόμενος. Καὶ αὐτοὶ οἱ λατῖνοι ὁμολογοῦσιν ὅτι ἡ πρὸς ἕνωσιν ἀπόπειρα τοῦ δυστυχοῦς ἐκείνου μονάρχου ἦτον ἀποτέλεσμα καθαρᾶς πολιτικῆc, οὐδὲν ἴχνος εἰλικρινείας φέρουσα, ἀλλ’ ὑπὸ μόνον τοῦ μεγάλου κινδύνου στιγμιαίως ὑπαγορευθεῖσα[1]. Τὴν 31 Ὀκτωβρίου 1449 ἀπεβίωσε, καὶ διάδοχος ἐξελέχθη ὁ ἀδελφός του Κωνσταντῖνος ὁ Δράγασης, τέως δεσπότης τοῦ Μορέως. Μόλις ἔφθασεν εἰς Κωνσταντινούπολιν, καὶ ἐστέφθη αὐτοκράτωρ, καὶ ὁ τότε πάπας Νικόλαος Εʹ τῷ ἔγραψεν ἐξορκίζων ἵνα ἐπισπεύσῃ, τὴν ἕνωσιν.
Ἡ θέσις τοῦ Κωνσταντίνου οἰκτρὰ ἦτο κατὰ τὴν στιγμὴν ἐκείνην. Οἱ Τοῦρκοι ἐπλησίαζον· οἱ Ἑνετοὶ τὸν ἠνόχλουν διὰ τῶν ἀπαιτήσεών των, ὑποσχόμενοι βοήθειαν ἐὰν ἐνυμφεύετο τὴν θυγατέρα τοῦ δόγη Φόσκαρι· ὁ Πάπας μόνον, μετὰ τὴν τέλεσιν τῆς ἑνώσεως, τῷ ὑπέσχετο βοήθειαν. Συναισθανόμενος, ὅτι ἦτο ἀνάγκη νὰ κολακεύσῃ τὴν Δύσιν, ἐπὶ τῇ ἐλπίδι ἀποστολῆς ἐπικουριῶν, ἐφάνη ὁπωσοῦν ἐνδίδων. Συνεκάλεσε σύνοδον ἐν τῇ Ἁγίᾳ Σοφίᾳ, καθ’ ἣν ὁ Σχολάριος, ὁ Πλήθων, καὶ ἄλλοι συνεζήτησαν μετὰ τῶν Λατίνων καὶ κατέδειξαν τὸ ἐσφαλμένον τοῦ περιβοήτου τῆς ἑνώσεως ὅρου[2]. Ὁ αὐτοκράτωρ ἐπὶ τέλους ἠναγκάσθη νὰ γράψῃ εἰς τὸν πάπαν ἵνα στείλῃ ἀνθρώπους μᾶλλον πεφωτισμένους ὅπως συζητήσωσι ἑνώσεως.
Κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην μεγάλως ἐφημίζετο ἐν τῇ Δύσει διὰ τὰς θεολογικὰς γνώσεις του ὁ ἐκ Θεσσαλονίκης Ἰσίδωρος, ἀρχιεπίσκοπος Κιέβου, ἀσπασάμενος τὸν λατινισμὸν καὶ καρδινάλιος προχειρισθείς. Τοῦτον ὁ πάπας Νικόλαος ἔπεμψεν ἐν ἔτει 1452 εἰς Κωνσταντινούπολιν πρὸς ἐπικύρωσιν τῆς ἑνώσεως. Πάντες σχεδὸν βλέποντες τὸν κίνδυνον συνῄνεσαν. Κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην ὁ Σχολάριος, φαίνεται, ὅτι ἐνεδύθη τὸ μοναχικὸν σχῆμα, μετονομασθεὶς Γεννάδιος, καὶ μονάζων ἐν τῇ μονῇ τῆς Παμμακαρίστου[3]. Ἐρωτώμενος δὲ περὶ τῆς ἑνώσεως, ἐκλείσθη εἰς τὸ κελλεῖόν του καὶ λαβών χάρτην ἔγραψε τὴν γνώμην του ὡς ἑξῆς:
«Ἄθλιοι Ῥωμαῖοι εἰς τὶ ἐπλανήθητε, καὶ ἀπεμακρύνατε ἐκ τῆς ἐλπίδος τοῦ Θεοῦ, καὶ ἠλπίσατε εἰς τὴν δύναμιν τῶν Φράγκων, καὶ σὺν τῇ πόλει ἐν ᾗ μέλλει φθαρῆναι, ἐσχάσατε καὶ τὴν εὐσέβειάν σας. Ἵλεός μοι, κύριε· μαρτύρομαι ἐνώπιόν σου, ὅτι ἀθῶός εἰμι τοῦ τοιούτου πταίσματος. Γινώσκετε, ἄθλιοι πολῖται, τί ποιεῖτε; καὶ σὺν τῷ αἰχμαλωτισμῷ, ὃς μέλλει γενέσθαι εἰς ὑμᾶς, ἐσχάσατε καὶ τὸ πατροπαράδοτον, καὶ ὡμολογήσατε τὴν εὐσέβειαν; οὐαὶ, ὑμῖν ἐν τῷ κρίνασθαι!» Ταῦτα γράψας καὶ προσηλώσας εἰς τὴν θύραν τοῦ κελλείου του ἐκλείσθη ἔνδον. Ἡ προκήρυξις μεγίστην ἀλλοίωσιν ἐπέφερεν εἰς τὰ πνεύματα· αἱ μοναχαὶ ἀνεθεμάτισαν τὴν ἕνωσιν καὶ τοὺς αἰτίους· οἱ δὲ τοῦ ἀγοραίου λαοῦ διασπαρέντες εἰς τοὺς ὁδοὺς καὶ καπηλεῖα, ἐκράτουν φιάλας ἀκράτου, καὶ ἀναθεματίζοντες τοὺς ἑνωτικοὺς ἔπινον
- ↑ Lebeau, Histoire de Bas-Empire, τομ. 21, σελ, 209.
- ↑ Ἰδὲ Πρακτικὰ τῆς Συνόδου ταύτης συνταχθέντα ὑπὸ Κωνσταντίνου τοῦ Λασκάρεως, ἐν Δοσιθέου τόμῳ Καταλλαγῆς, σελ. 457 καὶ ἑπ.
- ↑ Πρὸ ὀλίγου ὁ Γεννάδιος ἔγραψε πόνημα. «Κατὰ τῆς Σιμωνιακῆς αἰρέσεως, ἢ ἀπιστίας» ὅπερ ἔστειλε πρὸς τὸν αὐτοκράτορα Κωνσταντῖνον, ἵνα τὸν ἀποτρέψῃ τῆς ἑνώσεως.
