ὤτων ἔκ τινος οἱονεὶ μεμακρυσμένης εἰδήσεως τοῦ συλλογισμοῦ ὅστις ὀφείλει νὰ φανερωθῇ διὰ τῶν λέξεων.
Τὰ μέχρι τοῦδε ῥηθέντα ἀφορῶσι μόνον τὰς γλώσσας τῆς Ἰνδογερμανικῆς οἰκογενείας, καθ’ ὅσον αὗται ἀπὸ τῶν ἀρχαίων χρόνων διετηρήθησαν ἡμῖν ἐν τῇ ἀκεραιότητί των διὰ τῶν συγγραμμάτων καὶ ἐκαλλιεργήθησαν ὑπὸ τῶν ποιητῶν καὶ ῥητόρων. Διὰ τῶν ἑπομένων παρατηρήσεων προτιθέμεθα νὰ ἐξετάσωμεν τὴν ποιότητα τῆς Ἑλληνικῆς γλώσσης ἀποκλειστικῶς κατὰ τοὺς γνωστοὺς αὐτῇ χαρακτῆρας, ἐξ ὧν διακρίνεται παραβαλλομένη πρὸς τὰς ἀδελφὰς αὐτῆς. Εἰς τὰς ἐναρθρώσεις τῆς φωνῆς καὶ εἰς τοὺς ἐξ αὐτῆς παραγομένους ἤχους ἡ Ἑλληνικὴ βαδίζει τὴν ὀρθὴν ἐκείνην ὁδὸν τοῦ μέσου, ἥτις διακρίνει πᾶν διανοητικὸν προϊὸν τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ, ἀπέχουσα ἀπὸ τῆς ὑπερβαλλούσης ἀφθονίας, ὅσον ἐκ τῆς ἰσχνῆς ἐνδείας τῶν ἄλλων γλωσσῶν. Παραβάλλων τις τὴν Ἑλληνικὴν μὲ ἐκείνην ἥτις μᾶλλον πλησιάζει πρὸς αὐτὴν κατὰ τὴν πρὸς ἐκφράσεις ὑψηλὰς καὶ ἀνθηρὰς δεξιότητα, ἤτοι πρὸς τὴν τῶν ἀρχαίων Ἰνδῶν, εὑρίσκει ὅτι ἡ τελευταία ὑπερέχει τῆς Ἑλληνικῆς ἐπὶ ὅλῃ σειρᾷ συμφώνων, ἃ ἐν μέρει ἀποβαίνει ἀδύνατον νὰ ἐκφράσῃ ἢ μιμηθῇ εὐρωπαϊκὴ γλῶσσα, ἐν ᾧ ἡ Ἑλληνικὴ, καθ’ ὅσον ἀφορᾷ τὰ βραχέα φωνήεντα, κατ’ ἴσον βαθμὸν ὑπερέχει τῆς Ἰνδικῆς, ἧς ἡ μᾶλλον μελωδικὴ ποίησις βαρύνει, ἐὰν δυνάμεθα νὰ τὸ εἴπωμεν, τὰ ὦτά μας, ἕνεκεν τῆς μονοτόνου ἐπαναλήψεως τοῦ ἤχου τοῦ βραχέος α. Προστίθεται ἔπειτα ὑπὲρ τῆς Ἑλληνικῆς θαυμασία ἀφθονία διφθόγγων καὶ ἤχων παραγομένων ἐκ τῶν συνδυασμῶν τῶν φωνηέντων, τὰ ὁποῖα μόνον τὸ στόμα τῶν Ἑλλήνων ἠδύνατο νὰ διακρίνῃ διὰ τῆς ποοσηκούσης λεπτότητος, ἀλλ’ εἰς τὰ χείλη νεωτέρου τινὸς Εὐρωπαίου συγχέονται ἄνευ τινὸς διακρίσεως. Ἐν τούτοις ἂν καὶ οἱ νόμοι τῆς εὐφωνίας, οἵτινες παρεκίνησαν τοὺς ἄλλους λαοὺς ν’ ἀποβάλωσι διαφόρους συνδυασμοὺς συμφώνων καὶ φωνηέντων ὅπως δώσωσιν εἰς τὰς γλώσσας των μεῖζον θέλγητρον καὶ χάριν ἂν καὶ δι’ ἐκείνων τῶν συγκοπῶν διέστρεψαν τὰς χαρακτηριζούσας αὐτὰς καταλήξεις, ἴσχυσαν καὶ ἐπὶ τῆς γλώσσης τῶν Ἑλλήνων. Οὗτοι, καίτοι ἀκολουθοῦντες τοὺς νόμους τῆς εὐφωνίας, ἀπεμακρύνθησαν ἀληθῶς ἐκ τοῦ πρωτοτύπου τῆς ἀρχικῆς γλώσσης, ὅπερ μὴ εὑρισκόμενον πλέον ἐν ἰδιαιτέρᾳ τινι γλώσσῃ δυνάμεθα νὰ μαντεύσωμεν ἐξ ὅλων τῶν ἄλλων γλωσσῶν ὁμοῦ ληφθεισῶν. Ἐν τούτοις, διατελοῦντες ἀείποτε ἐρασταὶ τοῦ ὀρθοῦ μέσου, ἠδυνήθησαν δι’ ἐπιτυχοῦς συναλλαγῆς νὰ συγκεράσωσι μετὰ τῶν φωνηέντων τὰ σύμφωνα, εἰς τρόπον ὥστε ἡ γλῶσσα αὐτῶν νὰ μὴν ἀποβάλῃ χάριν τῆς ἡδύτητος τὴν δύναμιν αὐτῆς, οὔτε χάριν τῆς μελῳδίας τὸν ἴδιον αὐτῆς χακακτῆρα, ἀλλὰ νὰ τηρήσῃ ἐν τοῖς διαφόροις αὐτῆς διαλέκτοις συνάμα τὴν εὐστροφίαν ἐκείνην, ἥτις ἀνέδειξεν αὐτὴν κατάλληλον εἰς τὰ μᾶλλον διάφορα εἴδη τοῦ ποιητικοῦ καὶ πεζοῦ λόγου.
Δὲν θέλομεν διέλθει σιωπηλῶς ἑτέραν τινα σημαντικὴν ἰδιότητα τῆς Ἑλληνικῆς, καὶ στενῶς συνδεδεμένην μετὰ τῆς ἀρχαιοτέρας ἱστορίας τοῦ λαλήσαντος αὐτὴν ἔθνους, καὶ ἥτις ὀφείλει νὰ προταχθῇ ὡσεὶ προγνωστικὸν ἁπάσης τῆς ἑπομένης ἱστορίας τῆς Ἑλληνικῆς διαπλάσεως. Ὅπως ἐντελῶς ἐννοηθῶμεν ἐπιθυμοῦμεν ἕκαστος τῶν ἡμετέρων ἀναγνωστῶν, ἐὰν κατηρτίσθη κλασικῶς, ν’ ἀνακαλέσῃ εἰς τὴν μνήμην του τοὺς κόπους καὶ μόχθους οὓς ὑπέστη σπουδάζων τοὺς γραμματικοὺς τῆς Ἑλληνικῆς τύπους καὶ οὓς κατέβαλε πρὸς ἀπομνημόνευσιν αὐτῶν ἀγῶνας, καὶ ποσάκις ἀπηλπίσθη περὶ τῆς κατοχῆς των ὁ νοῦς αὐτῶν ἐπιθυμῶν νὰ πεισθῇ περὶ τῶν λόγων ἰδίως ὅτε ὤφειλε νὰ ἐννοήσῃ καὶ ἀπομνημονεύσῃ πῶς τόσοι τύποι χρόνων παράγονται ἐκ ῥιζῶν ἀνομοιοτάτων· πῶς ἓν ῥῆμα σχηματίζει μόνον τὸν δεύτερον ἀόριστον καὶ πῶς αὐτὰ τὰ πρόσωπα τοῦ ἀορίστου, οἱονεὶ ἰδιοτρόπως, πηγάζουν ἐν μέρει ἐκ τῶν τύπων τοῦ πρώτου καὶ ἐν μέρει ἐκ τῶν τοῦ δευτέρου ἀορίστου· πῶς προσέτι ἐκ πλήθους ῥημάτων καὶ οὐσιαστικῶν δὲν ἔμειναν ἢ εἰς μόνος ἢ ὀλίγοι τύποι, οἱονεὶ ἐρείπια καὶ λείψανα παρελθούσης ἐποχῆς. Ἐπειδὴ βεβαίως οὐ μόνον ἡ φύσις ὑπέστη ποικιλωτάτας ἀνατροπὰς καὶ κατακλυσμοὺς πρὶν ἢ λάβῃ τὴν παροῦσαν αὐτῆς σταθερὰν καὶ ἤρεμον μορφὴν, ἀλλὰ καὶ ἡ ὀργανικὴ κατασκευὴ τῶν γλωσσῶν ἐκλονίσθη εἰς ἐποχὴν προγενεστέραν οἱαςδήποτε φιλολογίας ὑπὸ βιαίων ἀνατροπῶν, προξενηθεισῶν ἢ ἐκ τῶν μεταναστεύσεων τῶν λαῶν, ἢ ἐξ ἐμφυλίων ἐπαναστάσεων, αἵτινες ἀνέτρεψαν τὰ μέρη τοῦ οἰκοδομήματος τούτου ὅπως ὀργανισθῶσιν ἄλλως καὶ εἰς νέον συντεθῶσι σῶμα. Καὶ τοῦτο μάλιστα ἰσχύει διὰ τὴν Ἑλληνικὴν, ἥτις παρὰ πᾶσαν ἄλλην παρουσιάζει τὴν ὄψιν ὑφάσματος κατασκευασθέντος διὰ σοφῆς καὶ κανονικῆς σκέψεως, διαρρηχθέντος δὲ μετὰ ταῦτα ὑπὸ βιαίας χειρὸς καὶ μεταβληθέντος εἰς νήματα δι’ ὧν ἔπειτα ὑφάνθη νέον ὕφασμα. Ἐντεῦθεν καὶ
