λείας, ἢ πρὸς βορρᾶν, πρὸς ἀγορὰν σιτηρῶν καὶ δούλων. Ἀφ’ ἑτέρου, ὅτε τὸ κράτος ἦτο ἀσθενὲς στρατιωτικῶς, ἡ πλουτοπαραγωγὴ ἔπασχε μεγάλως ἐκ τῶν συχνοτέρων ἐπιδρομῶν, καὶ πολὺς δὲ χρυσὸς ἐξήγετο ὑπὸ μορφὴν φόρων πρὸς ἐχθροὺς καὶ ἐπιδομάτων πρὸς συμμάχους.[1]
Ἀξιοπαρατήρητον δ’ ὅμως εἶναι ὅτι ἐκτὸς τῶν πολιτικῶν ἐπιτυχιῶν καὶ μεγάλη συμφορά, ἡ αἰφνιδία ἐξάπλωσις τοῦ μουσουλμανισμοῦ, ὠφέλησε σημαντικῶς τὸ Βυζάντιον· τοῦτο τὸ μέν, διότι ἀπολεσθείσης τῆς Αἰγύπτου ἔπαυσεν ἡ ἐκροὴ χρημάτων πρὸς τὴν τότε σιτοφόρον χώραν,[2] τὸ δὲ, διότι ἡ αὐστηρὰ παρὰ Μουσουλμάνοις ἀπαγόρευσις τοῦ τόκου ἐπέφερεν ἐν Βυζαντίῳ πλημμυρίδα κεφαλαίων.[3]
2ον) Ἡ ἀναλογία 1:5 εἶναι ἀπόρροια ἁπλῆς εἰκασίας. Δι’ ἄλλας ἐποχὰς ἡ ἀναλογία εὑρέθη κατόπιν στατιστικῆς ἐργασίας, τὸ δ’ ὅτι τοῦτο δὲν ἐγένετο διὰ τοὺς Βυζαντινοὺς χρόνους ὀφείλεται πιθανῶς εἰς τὴν ἀνεπάρκειαν τῶν στατιστικῶν δεδομένων ἐφ’ ὧν βασίζονται τοιαῦται ἐργασίαι· πράγματι αἱ μαρτυρίαι τῶν πηγῶν περὶ τῆς τιμῆς τοῦ σίτου καὶ ἄλλων ἐπιτηδείων εἰσὶν ἐπισφαλεῖς, ἀραιαὶ καὶ ἀναγόμεναι εἰς ἀφισταμένας ἀπ’ ἀλλήλων ἐποχάς.
Καὶ τὰς μὲν περὶ τιμῶν πληροφορίας θὰ ἠδυνάμεθα ἴσως νὰ πλουτίσωμεν δι’ ἐπιμελεστέρας ἐρεύνης τῶν πηγῶν, ἰδίᾳ τῶν ἑλληνικῶν καὶ σλαυϊκῶν ἐγγράφων[4] καὶ τῶν ἰδιαζόντως πολυτίμων διὰ τὴν ἐσωτερικὴν ἱστορίαν βίων τῶν ἁγίων.
Ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τῇ ὑποθέσει ὅτι ἡ μακρά, ἐπίπονος, ἀλλὰ καὶ ἐπιβαλλομένη αὕτη ἐργασία[5] θ’ ἀπέδιδε καλοὺς καρπούς, ὑπολείπεται ἡ ὑπερνίκησις δύο ἄλλων δυσχερειῶν, ἀμφοτέρων συνδεομένων πρὸς τὰ νομισματικά.
- ↑ Βλ. διὰ λεπτομερείας ἐν τῷ ἡμετέρῳ συγγράμματι τὸ περὶ διπλωματικῶν δαπανῶν τῶν Βυζαντινῶν κεφάλαιον, σελ. 509 κἑξ.
- ↑ Πρβλ. Brooks Adams, La loi de civilisation et de la décadence σελ. 94 - 5, γαλλ. μεταφρ. Dietrich (Παρίσιοι, 1899).
- ↑ Πρβλ. Pears (The fall of Constantinople, Λονδῖνον, 1910, τόμ. Β′. σελ. 143, 164 - 5) παρατηρεῖ καὶ αὐτὸς τὴν ἀπὸ τῶν Ἰσαύρων εἰς βάρος τοῦ Ἀραβικοῦ κράτους συγκέντρωσιν πολυτίμων μετάλλων ἐν Βυζαντίῳ, ἀλλὰ δὲν ἐξηγεῖ ἐπαρκῶς ταύτην.
- ↑ Βλ. λεπτομερείας παρ’ Ἀνδρεάδῃ ἔνθ’ ἀνωτ. σελ. 348 καὶ 352.
- ↑ Θὰ ἔπρεπε δὲ μάλιστα νὰ γενικευθῇ, σημειουμένου ἐν τοῖς βίοις τῶν ἁγίων παντὸς ὅ,τι ἐνδιαφέρει τὸν πλουτολογικὸν βίον, τὰς νομικὰς σχέσεις καὶ ἐν γένει τὴν ἐσωτερικὴν ἱστορίαν.
Ἐννοεῖται ὅτι τοιοῦτον ἔργον, ἀπαραίτητον διὰ τὴν ἡμετέραν ἱστορίαν, δύναται νὰ διεξαχθῇ καλῶς μόνον ὑπὸ σωματείου ἢ σχολῆς. Λυπηρὸν ὅτι παρ’ ἡμῖν οἱ μοναχοὶ δὲν καταγίνονται κατὰ σύστημα εἰς ἐργασίας κλεισάσας μοναχικά τινα τάγματα τῆς Δύσεως.
