Διὰ τὶ ἆρα οἱ πρεσβεύοντες τὴν μουσουλμανικὴν θρησκείαν οὐδ εἶχόν ποτε, οὐδ' ἔχουσι σήμερον θέατρα; Αἱ ἀρχαῖαι τῆς Μέμφιδος, τῶν Σούσων, καὶ τῆς Ἱερουσαλὴμ Αὐλαὶ, αἱ νεώτεραι τῆς Βαβυλῶνος, τῆς Κορδύβης, καὶ τοῦ Καΐρου, ἂν καὶ τρυφηλόταται καὶ φιλήδονοι, ἂν καὶ ἁμιλλώμεναι πρὸς ἀλλήλας ποία νὰ ὑπερβῇ τὴν ἄλλην κατὰ τὴν πολυτέλειαν, δὲν παρεδέχθησαν ποτὲ, μεταξὺ τῶν ἄλλων τέρψεων, καὶ τὴν ἐπὶ σκηνῆς διαδραμάτισιν τῶν χαρακτήρων, τῶν περιπεσειῶν, τῶν ἐλαττωμάτων ἢ τῶν ἀρετῶν τῆς ἀνθρωπίνης κοινωνίας. Καὶ ὅμως, εἰς τὴν Ἑλλάδα, καὶ τὴν Ἰταλίαν, εἰς τὰς Ἱνδίας καὶ τὴν Κίναν, ἐγίνοντο καθ' ὅλας σχεδὸν τὰς πόλεις, παραστάσεις θεατρικαί. Καὶ αὐτοὶ οἱ βάρβαροι κάτοικοι τῶν νήσων τῆς Μεσημβρινῆς θολάσσης, παριστάνουσι διὰ παντομίμων τὰ συμβεβηκότα τοῦ βίου των.
Τὸ κατ' ἐμὲ, δὲν κατώρθωσα νὰ ἐξηγήσω διὰ γενικοῦ τινος συμπεράσματος τὴν ἔλλειψιν ταύτην· διότι ποῖον ἐπιχείρημα ἐφαρμοζόμενον εἰς τὴν κοινωνικὴν τῆς Περσίας ἢ τῆς Αἰγύπτου κατάστασιν, δὲν ἐφαρμόζεται καὶ εἰς τὴν τῶν Ἱνδιῶν καὶ τῆς Κίνας; Ἀλλ' ἐπειδὴ, ὁποιαδήποτε καὶ ἂν ἦναι ἡ κοινωνικὴ μορφὴ ἑκάστου ἔθνους, ὁ ἄνθρωπος ἐπιθυμεῖ νὰ τέρπεται καὶ νὰ εὐθυμῇ, ὑποθέτω ὅτι οἱ λαοὶ οὗτοι θ' ἀνεπλήρουν τὰς ἡδονὰς τῆς σκηνῆς, δι' ἄλλου τινὸς μέσου, δραματικὸν ἔχοντος χαρακτῆρα φρονῶ δὲ ὅτι τὸ μέσον τούτο εἶναι τὸ τῶν μυθολόγων, ἢ τῶν διηγουμένων παραμύθια.—μετάχιδων.—
Τὰ ἀρχαῖα βάρβαρα ἔθνη, ὡς τὸ τῶν Γότθων, τῶν Οὕνων τοῦ Ἀττίλα, καὶ, κατὰ τὸν Νίεβουρ, τὸ τῶν πρώτων Ῥωμαίων, συνείθιζον νὰ ἐξυμνῶσι διὰ στίχων εὐρύθμων, τῶν ὁποίων ἐπηύξανε τὴν μελωδίαν το κύμβαλον ἢ ὁ αὐλὸς, τὰ ἀνδραγαθήματα τῶν κατέρων των. Οἱ ποιηταί των δηγοῦντο συμβεβικότα ὅλως φαντασιώδη καὶ τεράστια. Τὰ δὲ δοκίμια ταῦτα, τελειοποιούμενα βαθμηδὸν, μετεβλήθησαν ἐπὶ τέλους εἰς δράματα, μᾶλλον ἢ ἧττον μετέχοντα κανονικῆς τάξεως καὶ ῥυθμοῦ Ἀλλ' εἴς τινα μέρη τῆς Ἀσίας, ἡ τέχνη τοῦ μυθολογεῖν ἔφθασεν εἰς τὸν κολοφῶνα τῆς τελειότητος, καὶ ἴσως ἐξ αἰτίας τούτου δὲν εἰσήχθη ἐκεῖ τὸ θέατρον· διότι, διὰ τῶν κινημάτων, τῶν χειρονομῶν, τῆς μεταβολῆς τῆς φωνῆς, τῆς ἠθοποιΐας, ἑνὶ λόγῳ τῆς ὑποκρίσεως, ὁ μυθολόγος συγκεντρόνει, οὕτως εἰπεῖν, εἰς ἑαυτὸν, ὅλα τὰ πρόσωπα τοῦ δράματος, διὰ νὰ θέλξῃ καὶ νὰ ἑλκύσῃ τὸ ἀκροατήριον.
Ὅθεν, καθ' ὅλην τὴν Τουρκικὴν Ἀσίαν καἰ Εὐρώπην, πρὸ πάντων δὲ κατὰ τὰς πόλεις, εὑρίσκονται σωματεῖα μυθολόγων μετερχομένων τὸ ἐμπόριον τοῦ διηγεῖσθαι παραμύθια, διευθυνόμενα ὑπ' ἀρχηγῶν ὀνομαζομένων Σεϊκ-ουλ-μετὰχ, ἢ ἀρχηγῶν τῶν μυθολόγων. Εἰς πάντα τόπον, εἰς πᾶσαν ὥραν, εἶν' ἔτοιμοι νὰ ἐξασκήσωσι τὴν βιομηχανίαν των, ἔχοντες τὴν βεβαιότητα, ὅτι τὸ ἀκροατήριον θὰ εἶναι καὶ πολυπληθὲς, καὶ προσεκτικόν. Ὕπαγε εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν καὶ τὴν Σμύρνην, παράπλευσον τὰς ὄχθας τοῦ Τίγριδος καὶ τoῦ Νείλου, διάσχισον τὰς ἐρήμους τῆς Ἀραβίας ἢ τῆς Συρίας τὰς πεδιάδας, προχώρησον εἰς τὰς τερπνὰς κοιλάδας τοῦ Γιεμὲν, παντοῦ θ' ἀπαντήσῃς μυθολόγους ἐξ ἐπαγγέλματος, τῶν ὁποίων τὰ παραμύθια καταγοητεύουσι τὸν λαόν. Μυθολόγους θὰ εὕρῃς καὶ εἰς τοῦ Βεδουΐνου τὴν σκηνὴν, καὶ εἰς τοῦ Φελλάχου τὴν καλύβην, καὶ εἰς τὸ καφενεῖον μικροῦ χωρίου, καὶ εἰς τὴν Βαβυλῶνα, καὶ τὸ Κάϊρον, καὶ τὴν Δαμασκόν. Ἡ εἰκὼν τοιούτου τινὸς μυθολόγου, περιγράφεται ἀκριβῶς ἀπὸ τὸν κομψὸν κὰλαμον τοῦ συγγραφέως τοῦ Χατζῆ μπαμπᾶ.[1]
Ἀλλ' ἡ μεγαλῃτέρα τέχνη των συνίσταται εἰς τὸ νὰ διακόπτωσι τὴν διήγησιν κατὰ τὰ περιεργότερά της μέρη, καὶ νὰ ἀναβάλλωσι τὴν συνέχειαν εἰς τὴν επιοῦσαν. Ὅσοι ἀνέγνων τὴν Χαλιμὰν, τὴν ὁποίαν τὰ πεφωτισμένα ἔθνη δὲν θεωροῦσι μὲ ὄμμα περιφρονήσεως ὅπως εἰς τὴν Ἑλλαδα, δὲν θὰ ἐλησμόνησαν βεβαίως, ὅτι διὰ τῆς ἐντέχνου ταύτης πανουργίας, εὐφυής τις Σουλτάνα ἀνέβαλεν ἐπὶ χιλίαν καὶ μίαν νύκτα τὴν θανατικὴν καταδίκην της, καὶ ἐκέρδησεν ἐπὶ τέλους τὴν ζωήν της. Τὴν ἐπαύριον ὅμως, ἀντὶ νὰ ἐξακολουθήσῃ ὁ μυθολόγος τὴν διήγησιν τῆς παρελθούσης, ἀρχίζει νέαν τὴν ὁποίαν διακόπτει καὶ πάλιν, εἴτε διὰ νὰ τὴν ἐπαναλάβῃ, εἴτε διὰ νὰ διηγηθῇ ἄλλην, ποικίλλων οὕτω τὸ ὕφασμά του μὲ τέχνην τὴν ὁποίαν ᾐσθάνθη καὶ ἐμιμήθη ὁ Ἀριόστος; Ἄλλως, διὰ τοῦ μέσου τούτου, ἐξασφαλίζει ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας τὴν παρουσίαν τοῦ ἀκροατηρίου του.
Ἀλλὰ τὴν ἱκανότητα τοῦ διηγεῖσθαι δὲν ἔχουσι μόνον οἱ ἀσχολούμενοι ἰδίως εἰς τὸ ἔργον αὐτό· καὶ ἄλλοι ἐπίσης, μεταξὺ μάλιστα τῶν Ἀραβικῶν φυλῶν, θαυμάζονται διὰ τὴν γονιμότητα τῆς φαντασίας των, καὶ τὴν γλαφυρότητα τῶν περιγραφῶν. Καθ' ἑσπέρας, πλῆθος Ἀράβων, συσσωρευόμενοι πέριξ ἑνὸς ἐξ ἐκείνων οἵτινες ἀπολαύουσι τοιαύτης φήμης, ἀκούουσιν ἀπλήστως τὴν τεράστιον ἱστορίαν, ἥτις ῥέει γλυκεῖα ἀπὸ τὸ μελίῤῥυτον στόμα του.
Εἶναι ἀξία σημειώσεως ἡ ζωηρὰ ἐντύπωσις τὴν ὁποίαν τὰ παραμύθια ταῦτα προξενοῦσιν εἰς τὴν θερμὴν τῶν Μουσουλμάνων φαντασίαν. Καθήμενοι ἀνάλγητοι καὶ σιωπηλοὶ ἐπὶ τῶν σοφάδων τῶν καφενείων, καὶ ἀναῤῥοφοῦντες ἡδονικῶς καφὲν τοῦ Γιεμὲν καὶ τὸν καπνὸν τοῦ ναργιλέ των, ἀκούουσι χαίνοντες καὶ ἀπολιθωμένοι τὸν μυθολόγον, διηγούμενον ἱστορίας διὰ φράσεως εὐρύθμου καὶ τετορνευμένης, τὴν ὁποίαν περικαλλύνει συνεχῶς, καὶ ἐξ αὐτῆς πολλάκις τῆς ἀρχῆς, διὰ τῆς ἁρμονίας τῆς στιχουργίας. Εἰς τὰς ἐρήμους, ἡ σκηνὴ αὕτη εἶν' ἔτι περίεργος καὶ θελκτικὴ, καθόσον συῤῥοὴ ἄπειρος Βεδουΐνων ἀκροάζονται συνθλιβόμενοι πέριξ τοῦ μυθολόγου, ἐνω ὁ ἥλιος καταβαίνει ὄπισθεν τῶν βουνῶν, καὶ ἡ γῆ ποτίζεται ἀπὸ τῆς ἑσπέρας τὴν δρόσον. Πολλάκις οἱ μυθολόγοι ἐπαναλαμβάνουσι τὰς αὐτὰς διηγήσεις· χάρις ὅμως εἰς τὴν τέχνην τῆς παραστάσεως καὶ
- ↑ Τερπνὸν μυθιστόρημα τοῦ Κ. Μοριέρου, πρῷην πρέσβεως τῆς Ἀγγλίας παρὰ τῇ Αὐλῇ τῆς Περσίας. Ὁ ἥρως αὐτοῦ εἶναι εἶδός τι Ἀναχάρσιδος, καὶ ὁμοιάζει πολὺ τὸν Ἀναστάσιον τοῦ Ὅπου, περιγράφοντα ἤθη καὶ ἔθιμα Ἑλλληνικὰ καὶ μουσουλμανικά.
