Παταβίῳ διατρίψαντες ἀρκετῶς, οἱ σοφοὶ ἁπλῶς ἐν Ἰταλίᾳ νομίζονταί τε καὶ λέγονται. Πρὸς ὧν τὸ παράδειγμα ἡμεῖς παλινοστήσαντες ἐν Ἐνετίαις, κατὰ τὸ δυνατὸν ἐπεμελήθημεν τοὺς ἀνερχομένους εἰς ἡμᾶς ἐκ τῆς Ἑλλάδος ἄνδρας σοφούς τε καὶ ἐπιστήμονας εἰς Πατάβιον, διὰ τὸ πλησίον, μεταπέμψαι, ἵνα τοῖς ἡμῶν ἀναλώμασι τὰ τῶν Λατίνων μεμαθηκότες, οὐ μὴν τῶν ἐν ἡμῖν, ἀλλὰ καὶ τῶν Λατίνων διδάσκαλον γένωνται τὸ καθ’ ἑξῆς».
Τὸ σῶμα του μεταφερθὲν ἐκ Ῥαβέννης εἰς Ῥώμην ἐτάφη πομπωδῶς εἰς τὴν ἐκκλησίαν τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων· κατὰ τὴν κηδείαν παρευρέθη καὶ ὁ πάπας, παράδειγμα οὗ ὅμοιον οὐδέποτ’ ἐγένετο. Κατετέθη δ’ ἐντὸς μνημείου, ὅπερ ζῶν (1466) εἶχε κατασκευάσει ἐπιγράψας·
Τοῦτ’ ἔτι Βησσαρίων ζῶν ἤνυσα σώματι σῆμα,
Πνεῦμα δὲ φευξεῖται πρὸς Θεὸν ἀθάνατον.
Τὴν παιδείαν καὶ τὰς ἀρετὰς τοῦ Βησσαρίωνος διεκήρυξαν δι’ ἰδίων ἐγκωμίων ὁ Πλατίνας, καὶ ὁ Μιχαὴλ Ἀποστόλης· πολλοὶ δὲ ἄλλοι δὲν ἔλειψαν νὰ ἐκθειάσωσι τὴν σοφίαν αὐτοῦ. Ἐπὶ τοῦ τάφου του ἐχαράχθη καὶ τὸ ἑξῆς ἐπίγραμμα·
Græcia me genuit, fovit Italis ora; galero
Roma colit; vita sum Numa, et arte Plato.
Ὁ Βάλλας λέγει περὶ τῆς κατ’ ἀμφοτέρας τὰς γλώσσας δεινότητος τοῦ Βησσαρίωνος· «Latinorum Graecissimus fuit, et Graecorum Latinissimus»· καὶ Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, ἐν μετριοπαθείᾳ πάντοτε ἐπαινῶν καὶ ψέγων, λέγει «Περὶ μὲν οὖν Βησιαρίωνος τοσόνδε ἐπιστάμενος μνείαν ποιήσομαι, ὡς ξυνέσει τε τῇ ἀπὸ φύσεως, πολλῶν δὴ ἐς τοῦτο εὐδοκιμούντων Ἑλλήνων, μακρῷ γενόμενος καὶ κρίνειν τε ἐφ’ ὅτι ἂν γένοιτο κράτιστος δοκῶν γενέσθαι, τὰ δὲ ἐς σοφίαν τὴν Ἑλλήνων τε καὶ Ῥωμαίων οὐδενὸς δεύτερος»[1].
Διετήρει ἄπειρον σέβας πρὸς τὴν μνήμην τοῦ διδασκάλου του Γεμιστοῦ· ζῶντα τὸν ἐτίμησε διὰ τῶν σεβασμάτων του, ἀποθανόντα δὲ τὸν ὑπερησπίσθη κατὰ τῶν προσβολῶν τῶν ἀντιπάλων του. Καὶ ἐνόσῳ μὲν ἡ πάλη περιωρίζετο μεταξὺ Σχολαρίου καὶ Πλήθωνος, ὁ Βησσαρίων, εἰ καὶ ἔνθερμος τῆς Πλατωνικῆς φιλοσοφίας θιασώτης, ἀπεῖχε τοῦ ἀγῶνος, θεωρῶν ἴσως τὸν διδάσκαλον του ἱκανὸν πρὸς ἀντιπαράταξιν. Μετὰ τὸν θάνατον ὅμως τοῦ Γεμιστοῦ, Θεόδωρος ὁ Γαζῆς
- ↑ Χαλκ, ἱστορ. κεφ, VI,
