τέχνης ἐγχειρίδια ἔχουσι τὸ αὐτὸ ἀπαραλλάκτως σχῆμα τῶν ἐν Κρήτῃ εὑρεθέντων μεταξὺ τῶν παλαιοτέρων λειψάνων τοῦ πρωτομινωϊκοῦ λεγομένου στρώματος τοῦ διὰ πολλῶν χιλιετηρίδων διήκοντος συνοικισμοῦ τῆς Κνωσοῦ. Ἂν εἶναι ἀρκετὴ τοῦτο ἔνδειξις πρὸς ἐξαγωγὴν τοῦ συμπεράσματος περὶ συγχρονισμοῦ τῶν δύο ἀντιστοίχων στρωμάτων τῆς Κρήτης καὶ τῆς βορείας Ἑλλάδος, τότε βέβαιον πρέπει νὰ θεωρήσωμεν ὅτι χάρις εἰς τὴν σκαπάνην λύομεν ἐν λίαν ἐνδιαφέρον πρόβλημα τῆς ἱστορίας τῆς ἀρχαιοτάτης πολιτιστικῆς ἀναπτύξεως τῶν τοῦ Αἰγαίου χωρῶν: Περὶ τὸ 3000 πρὸ Χριστοῦ, ὁπότε μεθ’ ἱκανῆς ἀσφαλείας τίθεται ἡ ἀρχὴ τῆς πρωτομινωϊκῆς ἐποχῆς τῆς Κρήτης, ἐξήρχοντο ἤδη πᾶσαι αἱ χῶραι αὗται μιᾶς παλαιοτέρας πρωτογόνου καταστάσεως καὶ δια τῆς εἰσαγωγῆς τοῦ χαλκοῦ, ἤτοι μπρούνζου, εἰς τὰ ὄργανα τοῦ πολέμου καὶ τὰς χρήσεις πάσας τῆς ἐργατικῆς ζωῆς εἰσήρχοντο εἰς νέον σπουδαιότατον πλέον στάδιον αὐτῆς, ὅπερ εἶναι καὶ τὸ πρῶτον τῆς ἀναπτύξεως τῆς ἔκτοτε μέχρι σήμερον δρώσης πολιτισμένης ἀνθρωπότητος.
Ἡ ἀνακάλυψις αὕτη ἔφερε μίαν ἄλλην. Μεταξὺ τῶν πρωτομινωϊκῶν εὑρημάτων τῆς Φαιστοῦ, τὰ ὁποῖα δύναται νὰ ἴδῃ τις εἰς τὸ θαυμασίων πλῆρες Μουσεῖον τοῦ Ἡρακλείου, παρετήρησα δεκατέσσαρα τεμάχια ἀγγείων, τὰ ὁποῖα τόσον εἶναι βέβαιον ὅτι δὲν κατεσκευάσθησαν ἐν Κρήτῃ ὅσον εἶναι φανερὸν ὅτι ἐν Φωκίδι ἢ Χαιρωνείᾳ κατασκευασθέντα εἰσήχθησαν ἐντεῦθεν εἰς τὴν Κρήτην. Τὰ ἀγγεῖα ταῦτα εἶναι αὐτὰ ἐκεῖνα τὰ χαρακτηριστικά, καθὼς εἴπομεν, τῆς παλαιοτάτης νεολιθικῆς λεγομένης—τώρα θὰ λέγωμεν μᾶλλον τῆς πρωΐμου χαλκῆς—ἐποχῆς τῆς βορείας Ἑλλάδος.
Ὄχι μόνον λοιπὸν βεβαιοῦται περιφανῶς ὁ συγχρονισμὸς τῶν δύο ἀντιστοίχων στρωμάτων τῆς Κρήτης καὶ τῆς βορείας Ἑλλάδος, ἀλλ’ ἐξακριβοῦται συνάμα ἓν σπουδαιότατον γεγονὸς τῆς ἱστορίας τῶν ἀπωτάτων ἐκείνων χρόνων. Ὅλας τὰς χώρας τῆς ἀνατολικῆς Μεσογείου, τοῦ Αἰγαίου ἰδιαιτέρως, συνέδεον περὶ τὸ 3000 πρὸ Χριστοῦ πρὸς ἀλλήλας συμφέροντα ἐμπορικὰ καὶ βιομηχανικά, τὰ ὁποῖα βεβαίως ἔτρεφε καὶ προῆγε σταθερὰ καὶ συχνή τις συγκοινωνία ἀπὸ τῆς Κρήτης διὰ τῶν
