ὁποῖα κατὰ τοῦτον ἢ ἐκεῖνον τὸν τρόπον σημαντικῶς προάγουσι τὰς γνώσεις ἡμῶν περὶ τῶν ὅρων τῆς πρώτης πολιτιστικῆς ἀναπτύξεως τοῦ λαοῦ μιᾶς χώρας, ἐπὶ τῆς ὁποίας αἰῶνάς τινας κατόπιν ἔμελλε νὰ διαχυθῇ τὸ πρῶτον φῶς τῆς καθόλου ἀνθρωπείας μορφώσεως, εἶναι προσφιλὲς καὶ σοβαρὸν συνάμα θέμα ἐπιστημονικῆς ἐργασίας. Πρὸς τὴν ἄπειρον γοητείαν, τὴν ὁποίαν ἐνασκεῖ ὁ μῦθος ὡς ἡ δαψιλεστάτη πηγὴ τῆς πρώτης μεστῆς θαυμάτων καὶ δόξης ζωῆς τοῦ ἔθνους, δὲν δύναται νὰ μὴ συγκριθῇ ἡ χαρά, τὴν ὁποίαν αἰσθάνεται ὁ ἀρχαιοδίφης, ὅταν ἐκ τῶν σπλάγχνων τῆς γῆς ἐξάγῃ τὰ σιωπηλά, ἀλλ’ ἀσφαλῆ καὶ βέβαια μαρτύρια τῆς πρώτης, ἐξ ἴσου μυστηριώδους, ὡς ὁ μῦθος, ζωῆς τῶν μεγάλων λαῶν.
Ἡ προϊστορικὴ ἔρευνα εἰς ὅλην τὴν ἀπὸ Ὀρχομενοῦ μέχρι τοῦ ὄρους Οἴτης παρὰ τὰς Θερμοπύλας χώραν—εἶναι ἡ χώρα τῶν μεγάλων πεδιάδων τῆς Κωπαΐδος, Χαιρωνείας καὶ Φωκίδος κατέληγεν εἰς τὴν παρατήρησιν ὅτι αἱ πρῶται ἀρχαὶ τῆς πολιτιστικῆς καταστάσεως τῶν ἀρχαιοτάτων κατοίκων αὐτῆς ἀνήρχοντο εἰς τὸν νεολιθικὸν αἰῶνα.
Ἡ ὁμογένεια τῶν εἰδῶν τῆς κεραμικῆς εἰς ὅλας τὰς ἐνταῦθα ἀνασκαφείσας προϊστορικὰς θέσεις ἔδιδε νὰ ἐννοήσωμεν ὅτι ἐπρόκειτο καὶ περὶ μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς χρονικῆς περιόδου κατὰ τὸν μακρότατον ἴσως τοῦτον νεολιθικὸν αἰῶνα. Καὶ αἱ κατοικίαι τῶν ἀνθρώπων ἦσαν αἱ αὐταὶ στρογγύλαι καλύβαι πλεγμέναι μὲ κλάδους δένδρων ἢ καλάμια καὶ χρισμέναι μὲ πηλόν, ὁμοιόταται ἑπομένως πρὸς τὰς σημερινὰς τῶν φερεοίκων ποιμένων τῆς Ἑλλάδος, οἵτινες κοινῶς λέγονται «Βλάχοι», ἂν καὶ Ἕλληνες εἶναι κατὰ τὴν γλῶσσαν, πιθανώτατα δὲ καὶ κατὰ τὴν καταγωγὴν εἶναι καθαρωτέρου ἑλληνικοῦ αἵματος παρὰ οἱ χωρικοὶ πολλῶν πεδιάδων. Τὰ αὐτὰ λίθινα ἐργαλεῖα παντοῦ, συνήθως πελέκεις καὶ ἀξῖναι ἀδιάτρητοι, τινὲς ὅμως καὶ μὲ ὀπὰς διὰ στυλεούς, ὅπως εἶναι σήμερον τὰ ἐκ μετάλλου ἐργαλεῖα. Ἄπειρον εἶναι τὸ πλῆθος τῶν μαχαιριδίων καὶ ξυραφίων ἐκ τοῦ αὐτοῦ ὀψιδιανοῦ λίθου, τὸν ὁποῖον τότε ἐξῆγεν ἡ νῆσος
