λοιποί προσείχον αυτώ σιγώντες, και μόνον κατά τους τελευταίους στίχους συνήνουν τας φωνάς αυτών. Και ενίοτε μεν ο ψάλτης έψαλλε το εν μέρος του στίχου, ο δε λαός ετελείωνε το έτερον· άλλοτε δε ο ψάλτης έψαλλεν ολόκληρον τον στίχον, ο δε λαός ή επανελάμβανεν αυτόν, ή έψαλλε το Αμήν· και άλλοτε ο μεν ψάλτης έψαλλε τον ψαλμόν, ο δε λαός εν εκάστω στίχω αυτού επανελάμβανεν ωρισμένας τινάς λέξεις. Χρήσις του τρόπου τούτου της ψαλμωδίας γίνεται κατ’εξοχήν εν τη Αρμενική Εκκλησία. Αντίφωνος η ψαλμωδία ελέγετο, όταν oι ψάλλοντες αντιφωνούντες απετέλουν δύο χορούς.
Ο Σωκράτης εν τη Εκκλησιαστική αυτού Ιστορία λέγει ότι ο Αποστολικός πατήρ Ιγνάτιος ο Θεοφόρος ο και επίσκοπος Αντιοχείας έταξεν εν τη Εκκλησία τους δύο μουσικούς χορούς και συνέταξε τα Αντίφωνα και τα εις αυτά ψαλλόμενα «Ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου» «Σώσον ημάς Υιέ Θεoύ», άπερ Ακροστίχια και Ακροτελεύτια καλούμενα υπέψαλλε τότε ο λαός. Κατ’άλλας ιστορικάς ειδήσεις, oι δύο Αντιοχείς πρεσβύτεροι Φλαβιανός και Διόδωρος, oι εν Αθήναις εκμαθόντες την Μουσικήν, εστήριξαν τον τρόπον του αντιψάλλειν αλλήλοις εν τη Εκκλησία Αντιοχείας και Κωνσταντινουπόλεως, αποσπάσαντες τα πλήθη εκ των αρειανιζόντων ναών εις τα παρεκκλήσια ή μαρτύρια και συγκροτήσαντες τους δύο μουσικούς χορούς. Κατά τον Δ' αιώνα η αντίφωνος ψαλμωδία ην εν χρήσει εν Αιγύπτω, Λιβύη, Παλαιστίνη, Αραβία, Φοινίκη, Συρία, Μεδιολάνοις και αλλαχού.
Ιστορικώς είναι γνωστή μία συζήτησις περί τύπων και αντιφώνου ψαλμωδίας, προελθούσα μεταξύ δύο πλησιοχώρων Εκκλησιών, της Καισαρείας και Νεοκαισαρείας. Οι Νεοκαισαρείς, κατά την μαρτυρίαν του Μ. Βασιλείου, σεβόμενοι τον άλλοτε ποιμένα αυτών Γρηγόριον τον θαυματουργόν, δεν παρεδέχοντο εις την εκκλησίαν αυτών επί πολύν χρόνον ιεροπραξίας και τύπους διαφόρους εκείνων ους κατέλιπεν αυτοίς ο μακάριος εκείνος ιεράρχης· διό και κατεμέμφοντο ούτοι του Μ.Βασιλείου ως εισά-
