Ποῦ νὰ εὕρω θέλγητρόν τι ἐν τῷ βίῳ, ἀφοῦ ὁ ἐν τῆ μελέτῃ καὶ τῇ φιλοσοφία ἀσκηθεὶς νοῦς μου περιῆγε πανταχοῦ τὸ διατί ἐκεῖνο τῆς ἐρεύνης, ὅπερ ἐξηφάνιζε πᾶσαν τέρψιν τοῦ βίου; Αἱ ὑψηλαὶ μελῳδίαι τοῦ Μόζαρτ, αἱ εἰκόνες τοῦ Ραφαὴλ, ἡ Ἀφροδίτη τῆς Μήλου δὲν ἐδόνουν πλέον τὴν ψυχήν μου, διότι ἡ μουσικὴ, ἡ ζωγραφικὴ, ἡ πλαστικὴ καὶ πᾶσαι αἱ ὡραῖαι τέχναι δὲν εἶχον πλέον δι’ ἐμὲ μυστήριον. Ἀνέλυον τὰ πάντα εἰς ἀριθμοὺς, εἰς φυσιολογικοὺς κανόνας καὶ εὑρίσκων τοὺς λόγους τῆς τέρψεως ἔχανον τὴν τέρψιν. Ὅμοιος πρὸς τὸν Μίδαν ἀποθανόντα ἐκ πείνης διότι πᾶν ὅ,τι ἤγγιζε μετεβάλλετο εἰς χρυσὸν, οὕτω καὶ ἐγὼ ἀπώλεσα πᾶσαν τέρψιν τοῦ βίου, διότι πᾶν ὅ,τι προσέπιπτεν εἰς τὰς αἰσθήσεις μου μετεβάλλετο εἰς ἐπιστημονικὴν ἀλήθειαν.
Δὲν ὑπῆρχε πλέον δι’ ἐμὲ Θεὸς, δημιουργία, πρόνοια, ἀρετὴ, αὐταπάρνησις, ἔρως, θρῃσκεία, πατρὶς, διότι ἀναλύσας πάντα ταῦτα εἶχον εὐρεῖ, ὅτι οὐδὲν ἄλλο ὑπῆρχε πλὴν τῆς ἀεὶ μεταβαλλομένης ἀνάρχου ὕλης καὶ τῶν ἰδιοτήτων αὐτῆς, μεταξὺ τῶν ὁποίων ἡ ὁρμὴ τῆς αὐτοσυντηρήσεως ἐνεφανίζετο ἐν μέν τῇ ἀψύχῳ ὕλῃ ὑπὸ τὴν μορφὴν τῆς συνοχῆς τῶν μορίων, ἐν δὲ τῇ ζωϊκῇ ὑπὸ τὴν μορφὴν τῆς φιλαυτίας, ἥτις διὰ μακρᾶς ἐξελέγξεως παρήγαγε τὴν αὐταπάρνησιν τοῦ Σωκράτους καὶ τοὺς μάρτυρας τοῦ Χριστιανισμοῦ, φαινόμενα κοινῶς θεωρούμενα ὡς ἐκ διαμέτρου ἀντίθετα τῆς φιλαυτίας, ἐνῷ εἶναι τοὐναντίον ἁπλᾶ ἀποτελέσματα αὐτῆς,
Ποσάκις δὲν ἐζήλευσα τοὺς χρόνους μου ἐκείνους τῆς ἀμαθείας καὶ τῆς ἁγνότητός μου, καθ’ οὓς νομίζων τὸν κόσμον διάφορον τοῦ ὅτι πράγματι εἶναι, ἐτερπόμην καὶ ἔζων εὐτυχὴς θαυμάζων ἐν τῆ ἱστορίᾳ τὰ μεγάλα αἰσθήματα καὶ τὰ μεγάλα ἔργα τῶν ἀνθρώπων ὡς ἀποτελέσματα μυστηριώδους τινὸς ἀΰλου δυνάμεως ἐν τῷ ἀνθρώπῳ ἐνοικούσης καὶ λατρεύων τὰ κάλλη τῆς φύσεως ὡς ἔργα τοῦ Θεοῦ πατρός.
Δίλημμα φοβερὸν, πελώριον ὤρθου πρὸ ἐμοῦ ἡ λογικὴ ἡ ἀμείλικτος. — Τί προτιμᾶς μοὶ ἔλεγε νὰ σὲ τέρπῃ τὸ ψεῦδος καὶ ἡ ἄγνοια ἢ νὰ ἀνιᾶσαι κατέχων τὴν ἐπιστημονικὴν ἀλήθειαν; Τί θ’ ἀπαντήσῃ εἰς τοῦτο, εἰπέτε μου, τί θ’ ἀπαντήσῃ ὁ σκεπτόμενος ἄνθρωπος;
Ἐν μέσῳ τοιούτων ἀρρήτων βασάνων καρδίας σκοτεινῆς καὶ νοὸς πεφωτισμένου ἐπανῆλθον εἰς τὴν γενέθλιον πόλιν μου ἐν ἡλικίᾳ εἰκοσιοκτὼ ἐτῶν.
Ἐπανεῖδον μετὰ ὀκταετῆ ἀπουσίαν τὴν οἰκίαν ἔνθα ἐγεννήθην, τοὺς τόπους ἔνθα ᾐσθάνθην τὰς παιδικάς μου χαρὰς, τὴν ὁδὸν τοῦ τοῦ σχολείου μου, τοὺς τόπους τῶν παιγνίων μου, οἵτινες εἶχον
