Ἄλλοτε πάλιν ἡ προσήλωσις τοῦ πνεύματος ἐπί τινος ἰδέας ἢ αἰσθήματος τινὸς εἷνε τοσοῦτον ἰσχυρά, ὥστε καὶ αἱ ἔξωθεν ἐρχόμεναι ἐντυπώσεις ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ μεταβάλλονται καὶ τροποποιοῦνται σύμφωνα πρὸς τὴν ἐν τῷ πνεύματι ἐπικρατοῦσαν ταύτην ἰδέαν ἢ φαντασίαν. Οὕτω βλέποντες δένδρον ἐκλαμβάνομεν αὐτὸ ἀντὶ ἀνθρώπου ἢ ξύλον ἀντὶ ζῴου, κλπ.
Ἐν τοιαύτῃ δὲ περιπτώσει δὲν πρέπει ν’ ἀποδίδωμεν εἰς τὰ αἰσθητήρια ἡμῶν ὄργανα τὴν πλάνην τῆς ψευδοῦς αἰσθήσεως, διότι δὲν εἷνε αὐτὰ ὑπεύθυνα. Εἷνε τὸ ἴδιον ὡσὰν ν’ ἀποδίδωμεν εἰς τὸ τηλεγραφικὸν σύρμα ἢ τὸ ἠλεκτρικὸν ῥεῦμα, τὸ σφάλμα τῆς μεταβιβάσεως ἡμαρτημένου τηλεγραφήματος· ὅπως ἐκεῖ πταίει ὁ τηλεγραφητὴς ὁ ἐξηγήσας κακῶς τὰς λέξεις τοῦ τηλεγραφήματος, οὕτω καὶ ἐν τῇ περιπτώσει ταύτῃ δὲν πταίουν τὰ αἰσθητήρια ὄργανα, ἀλλὰ τὸ πνεῦμα, ὅπερ ἀπησχολημένον ὃν ἔκ τινος ἰδέας ἐξετίμησε κακῶς τὴν εἰς τὸν ἐγκέφαλον μεταβιβασθεῖσαν ἐντύπωσιν ἐκ τοῦ αἰσθητηρίου ὀργάνου.
Πλείστων τοιούτων παραισθήσεων καθ’ ἑκάστην γίνεται θῦμα ὁ ἄνθρωπος· πολλὰ δ’ ἐπὶ τούτῳ ἀναφέρονται τὰ ἀνέκδοτα καὶ περίεργα γεγονότα. Οὕτω τοιαύτης τινὸς παραισθήσεως τοῦ ὀργάνου τῆς ὀσφρήσεως θῦμα ὑπῆρξεν, ὡς ἀναφέρεται, μεγάλη τις Κυρία, ἥτις πάντοτε ἔπασχεν ἐκ λιποθυμιῶν, ὁσάκις ἡ ὀσμὴ τοῦ ῥόδου προσέβαλλε τὴν ὄσφρησίν της. Τοσοῦτον δὲ κατὰ τῆς ὀσμῆς ταύτης τὸ πνεῦμά της ἦτο προκατειλημμένον, ὥστε, ὅτε ποτὲ εἶδεν εἰσερχομένην εἰς τὴν αἴθουσάν της πρὸς ἐπίσκεψιν φίλην της μετ’ ὡραιοτάτου ῥόδου ἐπὶ τοῦ στήθους αὐτῆς, ἐλιποθύμησε μὴ δυνηθεῖσα ν’ ἀνθέξῃ εἰς τὴν ὀσμὴν τοῦ ῥόδου, τὸ ὁποῖον ἐν τούτοις μετ’ ὀλίγον ἐγνώσθη ὅτι ἦτο… τεχνητόν.
Μία ἐκ τῶν λίαν ἀξιοπεριέργων καὶ θαυμαστοτέρων ἐπενεργειῶν τοῦ πνεύματος ἐπὶ τοῦ σώματος, ἥτις ἐγνώσθη μὲν πρὸ πολλοῦ ὑπὸ τῆς ἐπιστήμης, ἀλλ’ ἥτις ἐφηρμόσθη μόνον ἐσχάτως ἐν πειράμασιν ἐκ πρώτης ὄψεως ἐκπληκτικοῖς, εἷνε ἡ ἀκούσιος δονώδης κίνησις τῶν μυῶν τοῦ σώματος, ἡ συνοδεύουσα ἑκάστην ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ γεννωμένην ἰδέαν ἢ διεγειρόμενον αἴσθημα.
Πρῶτος διέκρινε καὶ ἔδειξε τὰς ἀοράτους ταύτας κινήσεις ὁ Gratiolet, ἂς ὠνόμασε συμβολικὰς κινήσεις, διότι ἀποτελοῦσιν ἐνδείξεις πράξεων ἐν σχέσει οὐσῶν πρὸς τὴν ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ ὑπάρχουσαν ἰδέαν, ἢ συνιστῶσιν, ἵνα εἴπωμεν κάλλιον, πράξεις ἀσυνειδήτως προδιδούσας τὴν ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ τελουμένην ἀνάλογον διανοητικὴν ἐργασίαν.
Ὁ Chevreul δὲ ἀπέδειξε καὶ πειραματικῶς τὴν ὕπαρξιν τῶν
