γοῦ ἐπίσκοπος ἐξέδοτο κατ’ αὐτοῦ φοβερὸν ἀφορισμόν· κατόπιν ὅμως, πεισθέντες πιθανῶς ὑπὸ τῶν συγγενῶν τοῦ δυνατοῦ, ἀνεγνώρισαν θεωρητικὴν ἁπλῶς κυριαρχίαν, ἐπλήρωσαν δὲ ἐτησίως τῷ ἀντιπροσώπῳ τοῦ Σουλτάνου φόρον γροσίου κατὰ οἰκογένειαν. Τὸ σουλτανικὸν ἐν τούτοις καφτάνιον ἐξῆψε τὴν φιλοδοξίαν τῶν ἀντιζήλων γενῶν καὶ πολλοὶ ἔσπευδον εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, ὅπως διὰ τῶν ῥᾳδιουργιῶν, τῶν χρημάτων καὶ τῶν δουλικῶν ὑποκλίσεων τύχωσιν ἀσθενοῦς καὶ ἀδόξου ἡγεμονικῆς ἐξουσίας, ἥτις ἐλαχίστην ἐπὶ τοῦ λαοῦ ἀσκήσασα ἀγαθοποιὸν ἐπιρροήν, μὴ δυνηθεῖσα δὲ νὰ ἐπιβάλῃ τάξιν καὶ νόμους, διοίκησιν καὶ πολιτείαν, ἤθελε περιαγάγει πιθανῶς εὐκαιρίας δοθείσης λαὸν ἀσθενῆ, πτωχὸν καὶ κακουχούμενον ὑπὸ διχονοιῶν, εἰς τὰ δεσμὰ τῆς μουσουλμανικῆς ὑποδουλώσεως, εἰμὴ οἱ Τοῦρκοι ἀπηλαύνοντο ἐγκαίρως τῶν ἑλληνικῶν χωρῶν!
Τοιαύτη ἐν τῷ συνόλῳ ἡ ὠχρὰ σκιαγραφία τῆς ἱστορίας τοῦ λαοῦ τῶν Μανιατῶν. Ἐσκιαγράφησα αὐτὴν δι’ ὀλίγων γραμμῶν καὶ κατ’ εἶδος ἀόριστον, ἀποφυγὼν τὰς πηγὰς καὶ τὰ σχόλια, ἀντλήσας δὲ εὐλόγως ἱστορικὰς ἀληθείας καὶ ἐκ τῆς λογικῆς ἑρμηνείας τῶν περισωζομένων μνημείων, τῶν ἐθίμων καὶ τῶν οἰκογενειακῶν παραδόσεων. Μὴ ἐπιχειρήσας δὲ νὰ γράψω ἐπὶ τοῦ παρόντος ἱστορίαν, ἥτις ἀπαιτεῖ εὐκαιρίαν κατάλληλον καὶ χρόνον μείζονα, ἐπιδίωξα ἁπλῶς νὰ καταδείξω διὰ συντόμου ἱστορικοῦ προοιμίου ὁποῖον ἡ λακωνικὴ ἐγκρύπτει θησαυρὸν ἱστορικῶν κειμηλίων, ἐθνικῶν παραδόσεων, ἱερῶν ἀναμνήσεων, καὶ ἀπὸ τίνος εὐρώστου κορμοῦ ἀνεβλάστησαν ὁ χαρακτήρ, ὁ βίος καὶ τὰ ἔθιμα τῶν Μανιατῶν. Εἰς τὰ ὄρη τοῦ Ταϋγέτου καὶ τὰς κλεισωρείας κατέφυγεν ἡ ἑλληνικὴ ἐλευθερία ἀνέκαθεν καὶ συνετηρήθη ἐκεῖ ἀφανὴς μὲν καὶ ἄδοξος ἀλλ’ ὅμως ἀμίαντος καὶ ὑπερήφανος, μέχρι τοῦ παρόντος αἰῶνος. Ἡ Μάνη ὑπῆρξεν ἡ κατ’ ἐξοχὴν ἀγέρωχος τοῦ ἑλληνισμοῦ ἀκρόπολις κατὰ τὴν μακραίωνα ἐποχὴν τῆς ἑλληνικῆς ὑποδουλώσεως καὶ ἐκεῖθεν τὰ λείψανα τῶν Λακεδαιμονίων ἢ Ἐλευθερολακώνων ἠμύναντο ἡρωϊκῶς κατὰ παντὸς ἐπιδρομέως, προστατεύοντα φιλοστόργως τοῦ γένους τὴν αὐτονομίαν καὶ τῆς Σπάρτης τὸ ἔνδοξον ὄνομα· ἡ Μάνη, σχοῦσα κάλλος ἄγριον καὶ ἀτίθασσον φρόνημα, περιέσωσε μέχρις ἡμῶν τὸ ἁγνό-
