σαν οἱ Μανιᾶται μέχρι τῆς συστάσεως τοῦ Ἑλληνικοῦ βασιλείου. Κατὰ τοὺς πρώτους αἰῶνας τῆς Ὀσμανικῆς κατακτήσεως ὁ χαρακτὴρ, ὁ βίος καὶ τὰ ἔθιμα αὐτῶν ἔλαβον, ὡς εἶπα, πλήρη, ἀλλὰ καὶ μᾶλλον ἀγρίαν μορφήν. Ἡ Μάνη τότε ἐγένετο κοινὸν τῶν τυραννουμένων καταφύγιον, καὶ ὁ πληθυσμὸς αὐτῆς ηὐξήθη εἰς ἀριθμὸν προδήλως τεράστιον, ἐν σχέσει πρὸς τὴν ἔκτασιν τῆς χώρας καὶ τὴν ἀπορίαν. Ὁ Γάλλος στρατηγὸς, οὗ ἐμνήσθην ἀνωτέρω, ποιούμενος περιγραφὴν τῆς καταστάσεως τῶν Μανιατῶν κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ δεκάτου ἑβδόμου αἰῶνος, λέγει «ὅτι ἡ Μάνη, ἀρχομένη ἀπὸ Καλαμάτας καὶ λήγουσα εἰς Πασαβᾶν περιέχει χιλίας πόλεις καὶ χωρία, πληθυσμὸν ἑκατὸν χιλιάδων καὶ δώδεκα χιλιάδας μαχητῶν. Ἐνταῦθα, ἐπιφανεῖ, κατέφυγον ὅλα τὰ ἐπιφανῆ γένη τῆς Ἀνατολῆς, φεύγοντα τὴν τουρκικὴν τυραννίαν.» Χρονογράφος δὲ ἀρχιεπίσκοπος, ποιούμενος λόγον περὶ τῆς χώρας τοῦ Ζυγοῦ, βεβαιοῖ ὅτι «ὁ Ζυγὸς τῆς Μελιγκοῦς ἔχει χώραις πολλὰ μεγάλαις, καὶ κλεισούραις πολλὰ δυναταῖς, καὶ δάση ἀπέραντα, καὶ ἄνδρας ὑπερηφάνους, ἀλαζονικούς.» Ἁπλῆ δὲ ἔρευνα τῆς χώρας κυροῖ τὴν ἀλήθειαν τῶν ἱστορικῶν τούτων εἰδήσεων. Πανταχοῦ κεῖνται ἐρείπια κωμῶν, χωρίων, πόλεων, καὶ ἐπὶ τοῦ ὀροπεδίου τῶν ἀρχαίων Θαλαμῶν ὑπάρχει πλῆθος κωμῶν καὶ χωρίων, κειμένων εἰς μικρὰν ἀπ’ ἀλλήλων ἀπόστασιν, ἐπὶ χώρου ὃν καλύπτουσι Βυζαντινοὶ ναοὶ περισπούδαστοι καὶ ἐρείπια οἰκοδομῶν. Οἱ νέοι οὗτοι πρόσφυγες καὶ τὰ ἐπιφανῆ γένη, ὧν πολλὰ διασώζονται μέχρι τῆς σήμερον, προῆλθον ἀληθῶς ἐκ πάσης γῆς Ἑλληνικῆς, ἐξ Ἀδριανουπόλεως καὶ Κωνσταντινουπόλεως, ἐκ τῆς Κυζίκου καὶ τῆς Καλλιπόλεως, ἐξ Αἰγαίου καὶ Πελοποννήσου, ἐκ Κρήτης καὶ Μονεμβασίας, ἐξ Εὐρώπης καὶ Ἀσίας. Οὗτοι ἰδίᾳ, ὄντες πολυάριθμοι, ἐσχημάτισαν νέας γενεὰς εὐπατριδῶν, συνετέλεσαν λίαν διὰ τῆς γλώσσης εἰς τὴν πλήρη ἀφομοίωσιν τῶν ἀλβανοβλαχικῶν πληθυσμῶν καὶ ἀνέπτυξαν ζώπυρα ἐθνικοῦ φρονήματος, ἐκδηλωθέντα διὰ περιοδικῶν ἀγώνων καὶ ἐπαναστάσεων κατὰ τῆς τουρκικῆς κυριαρχίας. Πρῶτοι οἱ Μανιᾶται ἤρξαντο τοῦ κατὰ τῶν Τούρκων ἀγῶνος, καὶ πρῶτοι ὕψωσαν ἐν Καλάμαις τὴν σημαίαν τῆς Ἐθνικῆς ἀναστάσεως. Τῶν ἀγώνων δὲ αὐτῶν ἐλλιπὲς σκιαγράφημα χαράξας ὁ Σάθας ἐν τῇ Τουρκοκρατουμένῃ Ἑλ-
