Ἐκ δὲ τῶν εἰρημένων ἕπεται ὅτι ἡ τῶν παίδων ἀγωγὴ τόσῳ τελειοτέρα καὶ ὀρθοτέρα εἶναι, ὅσῳ μᾶλλον συμφωνεῖ πρὸς τὴν τοῦ ἀνθρώπου φύσιν ἐν γένει. Ἡ μελέτη λοιπὸν τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ἐπιστημονικὴ ἔρευνα αὐτοῦ κατά τε τὸ σῶμα καὶ κατὰ τὴν ψυχὴν εἶναι ἀπαραίτητος διὰ τὴν ὀρθὴν ἀγωγὴν αὐτοῦ κατ’ οἶκον καὶ ἐν τῇ σχολῇ. Γνῶμαι δὲ μεμονωμέναι ἢ καὶ συστήματα ὅλα ἀγωγῆς μὴ στηριζόμενα ἐπὶ τῆς ἀπλανοῦς ταύτης βάσεως εἶναι αὐθαίρετα, καὶ παράγουσιν ἄλογα καὶ τερατώδη πορίσματα, ὡς ἐκεῖνα π. χ. «ἐὰν μὴ δαρῇ παῖς οὗ προκόπτει» — «ὁ μαθητὴς πρέπει νὰ μανθάνῃ κατὰ λέξιν ἐκ τοῦ βιβλίου τὸ μάθημά του» καὶ πλεῖσται ἀλογίαι ἄλλαι.
Τρεῖς λοιπὸν εἶναι αἱ πηγαί, ἐξ ὧν δύναται νὰ προκύψῃ σύστημα ὑγιοῦς ἀγωγῆς· ἡ ὀρθὴ γνῶσις τῆς σωματικῆς τοῦ ἀνθρώπου φύσεως· ἡ ἐπιστημονικὴ ἔρευνα τῆς ψυχολογικῆς αὐτοῦ φύσεως, καὶ τέλος, ἡ ὀρθὴ μελέτη καὶ διάγνωσις τῆς ἠθικῆς αὐτοῦ φύσεως. Ὁσάκις δὲ μία τις τῶν πηγῶν τούτων εἶναι τεθολωμένη, τὰ ἐξ αὐτῆς νάματα ὡς πορίσματα διὰ τὴν ἀγωγὴν κατ’ ἀνάγκην στεροῦνται τῆς καθαρότητος καὶ διαυγείας, ἐξ οὗ οὐκ ὀλίγαι πλάναι.
Ἡ ὑψίστη τοῦ Σωκράτους καὶ τῶν γνησίων αὐτοῦ μαθητῶν ὑπηρεσία εἰς τὴν τῶν παίδων ἀγωγὴν καὶ ἐν γένει εἰς τὴν ἠθικὴν τοῦ ἀνθρώπου μόρφωσιν ἐν τούτῳ συνίσταται, ὅτι ἐζήτησε καὶ προσήρμοσεν εἰς τὴν ἀγωγὴν ἀξιώματα πηγάζοντα ἐκ τῆς φύσεως αὐτῆς τοῦ ἀνθρώπου. Τὸ «γνῶθι σαυτὸν» ἐν τῇ καθολικῇ αὐτοῦ ἐννοίᾳ εἶναι ἡ κρηπὶς ἀληθοῦς παιδαγωγικοῦ συστήματος.
Ὀρθότατον καὶ ἄριστον παιδαγωγικὸν σύστημα εἶναι ἐκεῖνο κατὰ ταῦτα, ὅπερ σκοπὸν ἔχει νὰ παρασκευάσῃ τοὺς παῖδας εἰς τὸ νὰ καταστῶσι καλοὶ κἀγαθοὶ ἤτοι ἐνάρετοι πολῖται, τὸν δὲ σκοπὸν τοῦτον ἐνδελεχῶς ἐπιδιώκει τὸ μὲν διὰ τῆς παιδονομίας τὸ δὲ διὰ τῆς διδα-
