ἀσφαλὴς ὁδηγὸς πρὸς εὕρεσιν τῆς ἀληθείας εἶνε ἡ παρατήρησις τῶν γεγονότων καὶ ἡ πεῖρα τῶν πραγμάτων. Σεῖς ἐστὲ ὁ ἀληθὴς ἀρχηγὸς τῆς πειραματικῆς μεθόδου. Τόρα συγχωρήσατε εἰς ἐμὲ τὸν ἀγαπῶντα καὶ θαυμάζοντα ὑμᾶς νὰ ἐκδηλώσω τὴν ἐπεγειρομένην ἐν ἐμοὶ ἔκπληξιν ὁσάκις ἀναλογίζομαι ὅτι σεῖς, ὁ μὴ ἀποδεχόμενος ὡς ἀλήθειαν πρότασιν τινὰ μὴ ἀποδεδειγμένην, ἀναδράμων ἀπὸ σκέψιν εἰς σκέψιν καὶ ἀπὸ ἀποτέλεσμα εἰς αἴτιον ἐφθάσατε εἰς τὴν πεποίθησιν ὑπάρξεως πρώτου Αἰτίου καὶ Αἰτίου Νοήσεως, Σοφίας καὶ παντοδυναμίας, εἰς μίαν τουτέστι καθαρῶς ἀφῃρημένην ἰδέαν. Πῶς τοῦτο συνέβη;
Chevreul — Ἀφῃρημένη ἰδέα!!! Ὄχι, ὄχι. Τὸ μέγα γεγονὸς τῆς Ζωῆς, ἀδυνατῶ καὶ νὰ ἐξηγήσω καὶ νὰ νοήσω ἁπλῶς χωρὶς ν’ ἀποδώσω τὴν δημιουργίαν αὐτῆς εἰς Αἴτιον Νοητὸν καὶ Ὑπερκόσμιον. Σεῖς λέγετε εἰς τοὺς πιστεύοντας ὅτι δὲν σας ἀπέδειξαν τὴν ὕπαρξιν τοῦ Θεοῦ. Ἀλλὰ πότε ὁ ἄθεος ἀπέδειξε τὴν ὑπόθεσίν του περὶ μὴ ὑπάρξεως ὑπερκοσμίου ὄντος; Δὲν θὰ ἦτο ἴσως καλὸν ἀπὸ καιροῦ εἰς καιρὸν νὰ ἐμβλέπωμεν τὴν ἄπειρον σοφίαν ἐν τῷ μηχανισμῷ τοῦ στερεώματος, ἐν τῷ ἀμοιβαίῳ τῶν διαφόρων ὀργανισμῶν συνδέσμῳ, ἐν ταῖς δυνάμεσι καὶ ἐνστίκτοις τῶν ζωϊκῶν πλασμάτων; Παρατηρῶν τὴν ὑφισταμένην ἁρμονίαν ἐπὶ πάντων τῶν ἐμψύχων καὶ ἀψύχων ὄντων καὶ συμπαραβάλλων ταύτην πρὸς τὴν ἀθλιότητα τῆς ἀνθρωπίνης κοινωνίας, ἄγομαι νὰ πιστεύσω ὅτι αἱ ταλαιπωρίαι μας εἶνε δικαία τῆς ἀλαζονείας μας τιμωρία. Συμπαραβάλλετε τὰς θαυμασίας τοῦ Παντὸς ἁρμονίας πρὸς τὰς πράξεις τοῦ ἀνθρώπου, τοῦ μόνου ἐκ τῶν ἐπὶ τῆς γῆς πλασμάτων πεπροικισμένου ἐλευθέρας βουλήσεως καὶ ἠθικοῦ συναισθήματος, πάντοτε δὲ ἀπὸ τῆς βαρβάρου καταστάσεως μέχρι τῆς ἐκπολιτισμένης εὑρισκομένου εἰς πόλεμον μετὰ τῶν ὁμοίων του. Καὶ ὅμως ἀκούω τινὰς ἐπικαλουμένους τὸ ὄνομα τῆς ἀνθρω-
