Πολλάκις ἐλέχθη καὶ κατὰ κόρον ἐπαναλαμβάνεται ὑπὸ τῶν ἀπαισιοδόξων, μετὰ τραγικοῦ ὕφους ἀπολοφυρομένων, ὅτι ἐν Ἑλλάδι ἐπικρατεῖ λειψανδρία, λειψανδρία ἀληθῶς ἐν τῇ πολιτείᾳ, ἐν τῇ ἐπιστήμῃ, ἐν τῇ στρατιωτικῇ, ἐν τῇ ποιήσει, ἐν τῇ τέχνῃ, ἐν τοῖς γράμμασιν, ἐν τῇ φιλοσοφίᾳ. Τὴν σφαῖραν τῆς πνευματικῆς μάλιστα δράσεως τοῦ ἔθνους ἀποτελεῖ συμπτωματικὸν ἄθροισμα μετριοτήτων ἀποθαυμαζουσῶν ἀλλήλοις, ἀδυναμιῶν ἀμοιβαίως ὑποβασταζομένων, αἵτινες ἀπαντῶσιν εἰς πᾶσαν γωνίαν, ἀνὰ πᾶν βῆμα, ἐπὶ πᾶσαν βαθμίδα τῆς κοινωνικῆς καὶ πολιτικῆς ἱεραρχίας. Ἀλλ’ ἆρά γε — σκέπτομαι τότε — οἱ μεγάλοι ἄνδρες φύονται εἱμαρμένως ὡς τὰ λάχανα καὶ οἱ ἀμανῖται, ὡςεὶ ἦσαν αὐτόματον προϊὸν ὡρισμένου τόπου καὶ χρόνου, ἡ δὲ εὔανδρος ἄλλοτε γῆ τῆς Ἑλλάδος, ἐξαντληθεῖσα εἰς παραγωγὴν προνομιούχων φύσεων, μόλις ἐπαρκεῖ νῦν εἰς μετριότητας, ὡς εἰς λιπόσαρκον σῖτον ἀγρός, οὗ τὴν ἰκμάδα τοῦ ἐδάφους ἐξήντλησε συνεχὴς προηγουμένη βλάστησις.
Ἀληθῶς τὸ φαινόμενον ἤθελεν εἶσθαι ἀπελπιστικόν, ἂν ὑπετίθετο ὅτι ἡ ἐμφάνισις μεγαλοφυῶν προσωπικοτήτων ἐν ἑκάστῳ σταδίῳ τῆς ἐθνικῆς ἐργασίας ἐγίγνετο ἐκ τοῦ αὐτομάτου, ἀνεμένομεν δὲ νὰ καταπεμφθῶσιν ἡμῖν ἐξ οὐρανοῦ ἔξοχοι ἄνδρες, ὡς τὸ μάνα ἐν τῇ ἐρήμῳ τοῖς λιμοκτονοῦσιν Ἑβραίοις. Ὡς τὸ ἄνθος, ἵνα μὴ μαρανθῇ ἀπὸ τῆς πρώτης ἐκφύσεως δεῖται καὶ προςφόρου ἀτμοσφαίρας σὺν τῇ καλλιεργίᾳ, οὕτω καὶ ἡ μεγαλοφυΐα θνήσκει πρὶν ἢ ἐμφανισθῇ, ὅταν ἡ πέριξ κοινωνικὴ ἀτμόσφαιρα, ἣν ἀναπνέει καὶ δι’ ἧς τρέφεται καὶ ὑπάρχει, τὴν περισφίγγῃ πνιγηρὰ καὶ νοσώδης μέχρις ἀσφυξίας καὶ ἀποπνιγμοῦ.
