ἐπιστήμην ταύτην. Ὁ δὲ οὕτω συντεταγμένην πραγματείαν διδασκόμενος, οὐδεμία ἀμφιβολία ὅτι, ἀποκτᾷ τὰ ἀναγκαῖα στοιχεῖα, δι’ ὧν δύναται δι’ ἰδίας μελέτης νὰ ἐπαυξήσῃ τὰς γνώσεις του ἔπειτα, μελετῶν καὶ κατανοῶν πᾶσαν περὶ Γεωγραφίας πραγματείαν.
Τῆς δὲ πολιτικῆς Γεωγραφίας ἀνάγκη πᾶσα νὰ προδιδάσκηται ἡ φυσικομαθηματική. Διότι, πῶς εἶναι δυνατόν νὰ ἐννοήσῃ ὁ μαθητὴς τοὺς Γεωγραφικοὺς πίνακας, τὰς θέσεις τῶν διαφόρων ἐπικρατειῶν καὶ πόλεων, τὰ κλίματα, τοὺς διαφόρους βαθμοὺς τοῦ ψύχους καί τῆς θερμότητος, τὰς Ζώνας κλ. ἐὰν δὲν διδαχθῇ τινας γνώσεις περὶ τοῦ σχήματος καὶ μεγέθους τῆς Γῆς, περὶ κινήσεως καὶ τῆς σχέσεως αὐτῆς πρὸς τὰ οὐράνια σώματα, περὶ κύκλων, μήκους καὶ πλάτους κλ. Ἀφ’ οὗ ἄνευ τῆς γνώσεως τούτων ἡ διδασκαλία τῆς πολ. Γεωγραφίας καθίσταται ματαία καὶ ἄγονος, διά τι δι’ ἐν τοῖς Ἑλλην. σχολείοις νὰ μὴ ἀρχίζωσιν εὐθὺς ἀπὸ τὴν τῆς φυσικομαθηματικῆς διδασκαλίαν, ὅταν μάλιστα αὐτοὶ ἀπέκτησαν ἐν τοῖς δημοτ. σχολείοις, συνοπτικὰς γνώσεις περὶ ὅλων σχεδὸν τῶν μερῶν αὐτῆς τῆς ἐπιστήμης;
Διὰ τούτους τοὺς λόγους καὶ τὴν διάταξιν τῆς ὕλης ἐτήρησα τοιαύτην, ὁποία ἦτο ἀπ’ ἀρχῆς, καὶ τὸ βιβλίον ἠγωνίσθην πάντοτε ἵνα καταστήσω, κατὰ τὸ δυνατὸν, ἐπωφελὲς καὶ ἐπιτυχέστερον τοῦ σκοποῦ, πρὸς ὃν προωρίσθη, ἐπαυξάνων ἑκάστην ἔκδοσιν δι’ ἐπιδιορθώσεων, τροποποιήσεων καὶ προσθηκῶν, ὅσας ὁ χρόνος ἔφερε διὰ νέων ἀνακαλύψεων ἢ πολιτικῶν μεταβολῶν, ἑπόμενος εἰς νεωτάτας ἐκδόσεις τοιούτων ἐγκεκριμένων διδακτικῶν βιβλίων Γαλλικῶν (τοῦ 1854 καὶ 1857). Διὰ δὲ τῶν αὐξήσεων τούτων, ἕν τε τῷ κειμένῳ καὶ ἐν σχολείοις, ἡ παροῦσα ἔκδοσις κατήντησε νὰ ὑπερβῇ τὰ 20 τυπογρ. φύλλα ὀγδόου μεγέθους μεγάλου, ἐν ᾧ ἡ πρώτη ἔκδοσις περιελάμβανε σελ. 252 δωδεκάτου σχήματος.
Ἐπηύξησα δὲ καὶ τὸ ἱστορικὸν τῶν διαφόρων ἐθνῶν κατὰ προτροπήν τινων ἐκ τῶν κ. Ἑλληνοδιδασκάλων, καὶ ἄλλων λαῶν τὰ ἤθη καὶ ἔθιμα προσέθηκα, καθὼς καί πᾶν ὅ,τι φυσικὸν ἢ τεχνητὸν ἀντικείμενον ἐφαίνετο ἀξιοσημείωτον. Διότι, ἐκτὸς τοῦ ὅτι δι’ αὐτῶν καθίσταται ἡ διδασκαλία τῆς Γεωγραφίας θελκτικωτέρα καὶ τερπνοτέρα, ἢ ἐὰν περιωρίζετο μόνον εἰς τό ξηρὸν ὀνοματολόγιον τῶν πόλεων, ἐπαρχιῶν, κτλ. ἑκάστου Κράτους, προκύπτουσι καὶ ἄλλα πλεονεκτήματα ἔτι σημαντικώτερα ἐκ τῆς τῶν τοιούτων μαθήσεως. Οἱ νέοι, διδασκόμενοι τὴν Γεωγραφίαν οὕτως, οὐ μόνον τὴν φύσιν, καὶ τὴν ἔκτασιν καὶ τὴν σχέσιν τοῦ πλανήτου, ὃν κατοικοῦσι, πρὸς τὰ οὐράνια σώματα κατανοοῦσιν, ἀλλὰ καὶ τῶν ἐπ’ αὐτοῦ οἰκούντων διαφόρων λαῶν τὴν πολιτικὴν κατάστασιν, τὰ ἤθη καὶ ἔθιμα, τὰς κυβερνήσεις, τὰ τοῦ πολιτισμοῦ μέσα κτλ. προσκτῶνται ἐκ μόνης τῆς τοιαύτης σπουδῆς τῆς Γεωγραφίας, περιουσίαν γνώσεων, αἵτινες οὐ μόνον εἰς τὴν τῶν διανοητικῶν δυνάμεων ἀνάπτυξιν συντείνουσιν, ἀλλὰ καὶ τὴν κρίσιν ἐπάγουσιν εἰς τὸ συμπέρασμα, ὅτι ἡ ἀμάθεια εἶναι ἡ μήτηρ τῶν ἀλόγων προλήψεων καὶ μωρῶν ἰδεῶν, αἵτινες δεσμεύουσι τὸν ταλαίπωρον ἄνθρωπον εἰς βάρβαρον καὶ κτηνώδη κατάστασιν· τῶν δὲ τεχνῶν καὶ ἐπιστημῶν ἡ μάθησις καὶ ἡ πρᾶξις ἀναπτύσσουσι τὰς κοινωνίας, φέρουσι τὸν ἐξευγενισμὸν, τὸν πλοῦτον, τὴν εὐημερίαν καὶ τὴν ἰσχὺν εἰς τὰ ἔθνη.
Ἐν ᾧ δὲ τοσαύτην ἔλαβε τὸ βιβλίον αὔξησιν, οἱ παράγραφοι ἐτηρήθησαν ἰσάριθμοι μὲ τοὺς τῆς πρώτης ἐκδόσεως διὰ τὴν εὐκολίαν τῶν παραπομπῶν. Ἐδιπλασιάσθησαν δέ τινες σημειωθέντες μὲ τὸ δίς, ὅπου αἱ γενόμεναι προσθῆκαι ἀπῄτουν ἴδιον παράγραφον. Ἐτυπώθησαν δὲ διὰ μικροτέρων στοιχείων τὸ ἱστορικὸν καὶ ἄλλαι σημειώσεις, τῶν ὁποίων τὸ διαλαμβανόμενον ὁ μαθητὴς διδάσκεται, δὲν ἀπομνημονεύει ὅμως, ἀλλὰ κατ’ ἔννοιαν δύναται νὰ λέγῃ ἐρωτώμενος. Πίνακας δὲ Γεωγραφικοὺς πρέπει νὰ ἔχῃ ὑπ’ ὄψιν ὁ μαθητὴς τὸν ὑπὸ τοῦ κ. Γ. Θ. Παγῶντος ἐκδοθέντα καὶ τοὺς χωρογραφικοὺς τῆς Ἑλλάδος κατὰ τὸ 1857 καὶ τῆς Τουρκίας κατὰ τὸ 1858 καὶ τὸν ὑπὸ τοῦ κ. Ἡρακλέους Λαζαρίδου ἐκδοθέντα Γεωγραφικὸν Ἄτλαντα τὸ 1858, διότι οὗτοι εἶναι οἱ μέχρι τοῦδε ἐκδοθέντες, οὐ μόνον ἀρκετὰ ἀκριβεῖς καὶ πλήρεις, ἀλλὰ καὶ εὐχρηστότεροι καὶ προχειρότεροι.
