Διατὶ ὅλαι αὐταὶ αἱ μεταφυσικαὶ θεωρίαι διὰ τὴν τόσον ἁπλῆν Θέσιν τῶν ἐθνικῶν ἡμῶν πραγμάτων; Ἀπὸ τῆς 17 Ἰανουαρίου, ἥτις ὡρίσθη ἡμέρα ἐκκενώσεως τῆς Β. Ἠπείρου εἴπομεν πρὸς τὴν κυβέρνησιν, ὅτι ἠδύνατο νὰ παύσῃ χρησιμεύουσα ὡς χωροφύλαξ τοῦ Βὴδ καὶ ἐκκενοῦσα αὐτὴν καὶ τὴν Σάσωνα, ἀφοῦ τὰς ἐδώρησεν εἰς τὴν Ἀλβανίαν νὰ προσαρτήσῃ τοὐλάχιστον τὰς νήσους κηρύττουσα ἐκληρωθέντας τοὺς ὅρους τοὺς προβληθέντας ὑπὸ τῶν Δυνάμεων· Ἀλλ’ ἡ κυβέρνησις διὰ νὰ μὴ προσαρτήσῃ τὰς νήσους ἀνέβαλλε τὴν ἐκκένωσιν τῆς Ἠπείρου καὶ ὅταν ἀκόμη ἐξεπλήρου τὴν ἐντολὴν τῆς ἐκκενώσεως πρὸ διμήνου πάλιν παρέπεμπεν εἰς καλένδας τὴν ψήφισιν του νόμου τῆς ἐκχωρήσεως τῆς Σάσωνος διὰ νὰ μὴ προσαρτήσῃ τὰς νήσους. Καὶ ἀφοῦ ὁ νόμος ἐψηφίσθη πάλιν ἀνέστειλε τὴν δημοσίευσιν τοῦ Διατάγματος τῆς ἐκχωρήσεως διὰ νὰ μὴ δημοσιεύσῃ καὶ τὸ διάταγμα τῆς προσαρτήσεως τῶν νήσων. Ἐν τῷ μεταξύ δὲ προέβαινεν ὁ κ. πρωθυπουργὸς εἰς δηλώσεις, αἵτινες προηγοῦνται μόνον ἀμέσου κηρύξεως πολέμου, διεκήρυττε πληροφορίας καὶ γνώμας διὰ τῶν ἐφημερίδων, ὅτι ὁ πόλεμος ἦτο ὑπόθεσις ὡρῶν, διότι ἦτο καὶ ὑπόθεσις ἐθνικῆς σωτηρίας. Ἡμεῖς εὐθὺς ἀμέσως χωρὶς νὰ παρακολουθήσωμεν τὰ φιλοπόλεμα θούρια του κυβερνητικοῦ τύπου εἴπομεν εἰς τὸν κ. Ε. Βενιζέλον, εἰς φωνὴν τοῦ ἔθνους ὁλοκλήρου ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον καὶ ὁ Θεάνθρωπος εἶπεν εἰς τὸν καταδότην αὐτοῦ. «Ὅ,τι ἔχεις νὰ πράξῃς, πρᾶξε αὐτὸ τὸ ταχύτερον»· Διότι τοῦτο ἦτο ἡ ἀληθὴς καὶ ὑπερτάτη ἀνάγκη. Θὰ ἦτο δὲ μωρὸν νὰ ὑποτεθῇ, ὅτι ὁ κ. πρωθυπουργὸς προέβαινεν εἰς τὰς δηλώσεις ἐκείνας. ἐν τῇ Βουλῇ χωρὶς νὰ ἔχῃ πρότερον ἀπολύτως ἀσφαλῆ γνῶσιν τῆς διενοῦς καταστάσεως καὶ τῶν διαθέσεων τῶν συμμάχων. Διότι ἐγράψαμεν ἀπὸ τῆς πρώτης στιγμῆς, ὅτι ἄνευ τοιαύτης συνυπάρξεως τῶν δύο ἀνυπερβλῆτων ὅρων θὰ ἦσαν προϊὸν παρακρούσεως καὶ ἐπικινδύνου διὰ τὸ ἔθνος φρενοπαθείας ἐὰν εἰκῇ καὶ ἀπὸ δημοκοπίαν ἐγίνοντο δηλώσεις τοιαῦται. Ἀλλ’ ἰδοὺ ὅτι ἐνῷ ὁ Ἰούδας ἐνωτισθεὶς τοῦ Θεανθρώπου τὴν ὀργὴν ἔσπευσεν εἰς ταχεῖαν ἐκτέλεσιν ἑνὸς ἔργου κακίας, ὁ κ. πρωθυπουργὸς ἐνωτισθεὶς τὴν φωνὴν τοῦ ἔθνους συνεπὴς πρὸς τὰς πρωθυπουργικὰς δηλώσεις δἐν ἔσπευσεν εἰς τὸ ἔργον τῆς ἀρετῆς. Καὶ ἔκτοτε βλέπομεν διωγμοὺς πάντοτε , ταπεινώσεις ὁλονὲν καὶ τὴν ἄψογον στάσιν ἀποκρυσταλλουμένην διὰ τῶν διακοινώσεων εἰς ἐθνικὴν ἀνανδρίαν. Ἀκούομεν δ’ ἐν χορῷ ἀλαλαζόντων κορυβάντων ὀρχουμένων περὶ τὴν τράπεζαν τοῦ δημοσίου θησαυροῦ, ὅλας τὰς δυνατὰς ἀσυναρτησίας περὶ τῆς θέσεως τῶν πραγμάτων καὶ ὅλας τὰς μεταφυσικὰς θεωρίας περὶ τοῦ μέλλοντος. Καὶ ὅμως σοφὴ καὶ πάλιν διαγράφονται τὰ ὅρια τῆς ἐνεργείας τῆς Ἑλλάδος. Ὅρια δὲ τὴν φορὰν αὐτὴν καθοριζόμενα καὶ εἰς χρονικὴν ἔκτασιν καὶ εἰς κύκλον ἐνεργείας. Τὴν χρονικὴν ἔκτασιν παρέχει τὸ δίδαγμα τῶν προσφάτων ἀνωμαλιῶν. Λήγει δὲ ἡ χρονικὴ αὕτη ἔκτασις ἐντὸς δεκαημέρου κατ’ ἀνώτατον ὅρον διότι εἶνε βέβαιον, ὅτι τὴν ἡμέραν ἐκείνην ἡ Τουρκία θὰ παραλάβῃ τὸ «Ρίον Ἰανέϊρον». Συγχρόνως τὸ ὅριον τοῦ κύκλου τῆς ἐνεργείας εἶνε τόσον σαφὲς, ὥστε μόνον κακὴ πίστις—πλάνης πλέον δικαιολογία δὲν χωρεῖ—εἶνε δυνατὸν νὰ παρίδῃ. Ὁ κύκλος δὲ τῆς ἐνεργείας ταύτης περιορίζεται εἰς τὴν ἁπλουστάτην πράξιν τῆς δημοσιεύσεως του Διατάγματος τῆς προσαρτήσεως τῶν νήσων. Ἐὰν τὸ Διάταγμα τοῦτο ἐδημοσιεύετο ἀφ’ ἧς αἱ «Ἀθῆναι» ἐκήρυσσον τὴν ἐπιβλητικὴν τῆς δημοσιεύσεως του ἀνάγκην, τὰ ἐθνικὰ ἡμῶν πράγματα θὰ ἦσαν διάφορα. Τοῦτο ἐπιβάλλεται νῦν τοὐλάχιστον. Καὶ τὴν ἀξίωσιν τῆς ἀμέσου δημοσιεύσεως πρέπει πλέον νὰ κηρύξῃ ἐντὸς τῆς Βουλῆς ἡ ἀντιπολίτευσις. Ἀξίωσιν μὴ ἐπιδεχομένην οὐδεμίαν ἀντίρρησιν. Ἀξίωσιν ἡ μὴ πραγματοποίησις τῆς ὁποίας καθιστᾷ περιττὴν τὴν ὕπαρξιν ἀντιπολιτεύσεως ἐν τῇ Βουλῇ, διότι παρακωλύει καὶ τὴν ἐμφάνισιν τῆς πρωτοβουλίας τοῦ Στέμματος, ἐφ’ ὅσον κατὰ τεκμήριον ἔστω ἐμφανίζεται ὑφιστάμενον κοινοβουλευτικὸν πολίτευμα. Οἱ πολιτικοὶ ἄνδρες δὲν πρέπει νὰ ἐπικρίνωσι μόνον καὶ νὰ μεμψιμοιρῶσι ἀπολοφυρόμενοι ὡς Κασσάνδραι περὶ συμφορὰς τὰς ὁποίας ἠδύναντο νὰ προλάβῶσιν ἔστω καὶ ἐν τῇ ἀντιπολιτεύσει εὑρισκόμενοι. Οἱ πολιτικοὶ ἄνδρες ἐφ’ ὅσον πιστεύουσιν εἰς τὰς γνώμας αὐτῶν καὶ ἔχουσι τὴν δύναμιν ἀπὸ μελέτης νὰ προβλέπωσι τὴν ἐξέλιξιν τῶν μεγάλων γεγονότων ὀφείλουσι νὰ προκιδυνεύωσι τὰς γνώμας αὐτὰς. Τοῦτο εἶνε ἡ ἐργασία τῆς ἀντιπολιτεύσεως, ὅταν αὕτη καλεῖται νὰ ἐκπληρώσῃ ἐθνικὸν καθῆκον. Οὐδέποτε δὲ ἐν τῇ ἱστορία ἐθνῶν, διεγράφη τόσον σαφὲς εἰς γεγονότα καὶ τόσον ἐπιτακτικὸν ἐκ τῶν γεγονότων ὅσον νῦν ἐν Ἑλλάδι τὸ καθῆκον τῆς ἀντιπολιτεύσεως ἐν τῇ Βουλῇ.
Εἰς τὸ χθεσινὸν μου χρονογράφημα προκειμένου περί Καποδιστρίου παρελείφθη μία ὁλόκληρος φράσις, ἕνεκα δὲ τούτου δὲν ἡδύνατο ν’ ἀντιληφθῇ ὁ ἀναγνώστης, ὁποίαν σύνταξιν προσφερθεῖσαν ἀπέρριψεν ὁ Καποδίστριας. Ἰδοὺ περὶ τίνος ἐπρόκειτο· Ὁ Αὐτοκράτωρ τῆς Ρωσσίας Νικόλαος, ὅτε ὁ Καποδίστριας ἐξελέγη κυβερνήτης τῆς Ἑλλάδος ὥριζεν αὐτῷ σύνταξιν πολλῶν χιλιάδων ρουβλίων, δι’ ὑπηρεσίας προσενεχθείσας εἰς τὴν Ρωσσίαν, ὅτε διετέλει οὕτος ὑπουργὸς αὐτῆς. Ὁ Καποδίστριας ἡρνήθη τὴν σύνταξιν ταύτην λέγων ὅτι τὸ ἔθνος του ὥρισεν ἤδη εἰς αὐτὸν ἐπιχορήγησιν. Ὅτε δὲ ἡ Ἐθνικὴ Συνέλευσις ἐψήφιζεν εἰς αὐτὸν τοιαύτην, ἀπεκρίθη ὅτι ἐπήρκουν εἰς αὐτὸν οἱ ἀτομικοί του πόροι, ὅταν δὲ θὰ ἐστερεῖτο τούτους, ἠδύνατο νὰ ζητήσῃ παρὰ τοῦ Ἔθνους τὰ ἀναγκαιοῦντα πρὸς συντήρησίν του. Ἡ ἀφιλοχρηματία αὕτη παραβαλλομένη πρὸς τὴν ἰδιοτέλειαν τοῦ Ἅρμανσμπεργκ, ἐγέννα μελαγχολικὰς σκέψεις εἰς τοὺς Ἔλληνας.
Ὅσα ἀνέφερον χθὲς περί τῆς δράσεως τοῦ σώματος τῆς Ἀντιβασιλείας δὲν συνετέλουν φυσικὰ εἰς τὴν ἐξύψωσιν τοῦ γοήτρου τῆς Βασιλείας, οὐδὲ εἰς παγίωσιν τάξεως, ἐφ’ ἧς θὰ ἐβασίζετο τὸ ἔργον τῆς ὀργανώσεως καὶ τῆς προόδου, ὧν ἀναπόδραστον ἀνάγκην εἶχε τότε ἡ Ἑλλάς. Ἡ προτίμησις εἰς τὰς δημοσίας θέσεις ξένων, μὴ διακρινομένων οὔτε ἐπὶ γνώσεσιν οὔτε ἐπὶ κοινῇ νοημοσύνη, αἱ ραδιουργίαι ἐξ ἄλλου καὶ αἱ ἐμπαθεῖς καταδιώξεις δὲν ἤργησαν νὰ δημιουργήσωσιν ἔξαψιν παρὰ τῇ κοινῇ γνώμῃ, νὰ προκαλέσωσι δὲ συνωμοσίας, καθ’ ἅς κατεδιώχθησαν πολλοὶ ἐκ τῶν ἀγωνιστῶν καὶ κατεδικάσθησαν εἰς θάνατον πολεμισταὶ ὁποῖοι ὁ Κολοκοτρώνης καὶ ὁ Πλαπούτας. Κατέληξαν ὅλα ταῦτα κατόπιν εἰς ἐπανάστασιν ἐν Μάνῃ, ὅπου ἠναγκάσθησαν τὰ Βαυαρικὰ στρατεύματα νὰ παραδοθῶσι, οἱ δὲ Βαυαροὶ στρατιῶται ἐπωλοῦντο ὑπὸ τῶν Μανιατῶν ἀντῖ ὁλίγον δραχμῶν. Οἱ πιστεύοντες ὅτι ἄλλαι ἦσαν αἱ ἀφορμαὶ τῶν ἐξεγέρσεων ἐκείνων καὶ ὄχι ἡ ἀληθῶς μωρὰ διοίκησις τῆς Ἀντιβασιλείας ἀφλισκάνουσι δεινὴν πλάνην.
Οὕτω εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς αἱ γεννηθεῖσαι ἑλπίδες, ὅτι ἀναλαμβάνοντος τὴν ἀρχὴν τοῦ Ὄθωνος ἤθελον παύσει τὰ κατατρύχοντα τὸν τόπον κακὰ, ἐπέβησαν φροῦδαι, δυσχερεστάτην δὲ ἐδημιούργησεν ἡ Ἀντιβασιλεία τὴν θέσιν τοῦ μετὰ δύο ἔτη ἀναλαβόντος τὴν Βασιλικὴν ἐξουσίαν ἡγεμόνος. Τὰς ἡμέρας ἀκριβῶς ἐκείνας ὁ πρεσβευτὴς τῆς Αὐστρίας γράφων πρὸς τὴν Κυβέρνησίν του ἔλεγεν ὅτι ὁ Βασιλεὺς Ὄθων ἦτο ἄξιος οἴκτου, διότι εἷχε παρασκευασθῇ εἰς αὐτὸν κατάστασις ἀξιοθρήνητος. Αὐτὴ ἡ Αὐλὴ αὐτοῦ ἦτο διηρημένη εἰς ἐνεργοὺς φατρίας, ὁ δὲ πρεσβευτὴς τῆς Πρωσσίας ἀπὸ τῆς πρώτης ἠμέρας ἐμάντευσεν ὅτι ἡ φλογερὰ τῶν Ἑλλήνων φαντασία τοὺς παρέσυρεν εἰς ὄνειρα απραγματοποίητα, ἡ δὲ μέλλουσα ἀπογοήτευσις ἤθελε γεννήσει ἀλγεινὰ κατὰ τοῦ Βασιλέως παράπονα.
Αὐτὴ ἦτο ἡ κληρονομία τὴν ὁποίαν διεδέχθη ὁ Ὄθων κατὰ τὸ 1836, ὅτε ἀνέλαβε τὴν ἀρχήν. Εἰς τὴν ἐσωτερικὴν ταύτην κατάστασιν, τὴν ἀληθῶς τρισαθλίαν προσετίθετο καὶ ἡ ἀντιζηλία τῶν προστατίδων Δυνάμεων, αἱ ὁποῖαι ἐτήρουν ἴδιον ἑκάστη κόμμα μεταξὺ τῶν πολιτικῶν μερίδων, ὑπεδαύλιζεν αὖται τὰ πολιτικὰ πάθη καὶ ἐζήτει ἑκάστη ἐξ αὐτῶν νὰ καταστήσῃ ὑποχείριον τὸν Βασιλέα. Πρὸς τὸν τοιοῦτον σκοπὸν μετεχειρίζοντο πᾶν θεμιτὸν ἢ ἀθέμιτον μέσον, παρώξυνον πᾶσαν δυσχέρειαν, ἐπαυξάνουσαν τὴν ἐσωτερικὴν καχεξίαν καὶ συνετάρασσον τὰ πνεύματα τῶν πολιτῶν. Οὕτω ἡ γενικὴ δυσαρέσκεια ἐστρέφετο κατὰ τοῦ Ὄθωνος, τὸν ὁποῖον ἐκατηγόρουν ὄχι μόνον ὡς ἀνίκανον νὰ ἐξυπηρετήσῃ τὰ ἐθνικὰ συμφέροντα, ἀλλ’ ὡς ἐξυπηρετοῦντα συμφέροντα ξένων Δυνάμεων. Τὰ παράπονα ταῦτα καὶ αἱ τοιαῦται κατηγορίαι ἦσαν ἄδικα καθ’ ὅσον ἡ πατροπαράδοτος ἀγάπη πρὸς τὴν Ἑλλάδα τοῦ Ὄθωνος δὲν ἐχρονολογεῖτο ἀφ’ ἧς ἐπάτησε τὸ ἔδαφος αὐτῆς, ἀλλὰ παιδιόθεν ἐτράφη μὲ τὰς ἰδέας τοῦ Φιλελληνισμοῦ καὶ μειράκιον ἠσθάνθη ὑγραινομένους τοὺς ὀφθαλοὺς του ἐξ ἰερᾶς συγκινήσεως, τὴν ὁποίαν ἐπροκάλουν αἱ περἰ Ἑλλάδος ποιήσεις τῆς πατρικῆς λύρας.
Αἱ ἀπαιτήσεις τοῦ Ἔθνους ἦσαν μεγάλαι. Ἐδημιουργήθη μετὰ ἐπταετῆ ἀγῶνα ἕν μικρὸν κράτος ἐξ 800,000 κατοίκων, πτωχῶν, ἀνευ πόρων καὶ μὲ ὑποχρεώσεις ἀπέναντι τοῦ Ἔθνους μεγάλας. Ἡ ἴδρυσις τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους εἶχεν ὡς σκοπὸν ὅπως χρησιμεύσῃ ὡς ἐλεύθερον ἔδαφος πρὸς ἐθνικὴν ἐνέργειαν, ὑπὲρ ἀποκαταστάσεως τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς. Ἡ θέσις οὔτω τοῦ Ὄθωνος ἕνεκα τῶν στενῶν ὁρίων τοῦ Βασιλείου καὶ τῶν ἐλαχίστων αὐτοῦ πόρων εδυσχαιρένετο τὰ μέγιστα. Τὸ πρῶτον δάνειον τῶν 60,000,000 κατηναλώθη κατὰ τρόπον ἀξιοθρήνητον, αἱ δὲ Δυνάμεις, αἱ ἐγγυηθεῖσαι τοῦτο, ἐζήτουν διαρκῶς λογοδοσίαν παρὰ τῆς Ἀντιβασιλείας διὰ τὴν διάθεσιν τῶν πρώτων αὐτοῦ δόσεων, παρ’ ὅλην δὲ τὴν παραδοχὴν μέτρων τινῶν ἐπωφελῶν, μεταξὺ τῶν ὁποίων ἡ σύστασις τῆς Ἐθνικῆς Τραπέζης, ἡ ἐσωτερικὴ καχεξία ηὔξανεν ἀπὸ ἠμέρας εἰς ἠμέραν και μετ’ αὐτῶν ἡ ἀνησυχία τῶν πολιτῶν. Αὐτὴ καὶ μόνη ἡ οἰκονομικὴ καχεξία ἦτο κακή σύμβουλος εἰς λαὸν, ὅστις τοσαύτας ἅλλας εἶχεν αφορμὰς νὰ δυσαρεστεῖται καὶ νὰ ἀσχάλῃ.
Εἰς ταῦτα προσετίθετο ἡ μὴ χορήγησις συνταγματικοῦ πολιτεύματος τὸ ὁποῖον εἶχεν ὑποσχεθῇ ὅτε Βασιλεὺς τῆς Βαυαρίας καὶ αἱ προστάτιδες Δυνάμεις. Οὕτω τὰ πράγματα δὲν ἤλλαξαν ὅψιν καὶ μετὰ τὴν εἰς τὰς χεῖρας τοῦ Βασιλέως περιελθοῦσαν ἐξουσίαν, ἡ δὲ ἐκλογὴ τοῦ Ἅρμανσμπεργ ὥς ἀρχικαγγελαρίου ἐπηύξησε τὴν δυσαρέσκεαν καὶ κατέληξεν εἰς τὴν ἐπανάστασιν τῆς Μεσσηνίας, ἤτις κατεστάλη μεν, ἀλλ’ ἡ δυσαρέσκεια ἐπέζησε ταύτης. Τὰ ἐπίσημα ἔγγραφα συνετάσσοντο μέχρι τοῡ 1837 εἰς Γερμανικὴν γλῶσσαν, ἡ δὲ κατάργησις ταύτης ἐπραγματοποιήθη μόλις μὲ τὴν κατάργησιν τῆς ἀρχικαγγελαρίας καὶ τὴν παῦσιν τοῦ Ἅρμανσμπεργ. Ὅλα ταῦτα ἐφαντάζετο ὁ Ὄθων ὅτι κατηύναζαν τὰ πνεύματα καὶ ἀπέτρεπον τὸν λαὸν ἀπὸ τῆς ἱδέας τῆς χορηγίας συνταγματικοῦ πολιτεύματος.
Τὰς ὑποσχέσεις περί χορηγήσεως συνταγματικοῦ πολιτεύματος παρέβλεπεν ὁ Ὄθων, πιστεύων ἀδιστάκτως ὅτι τὸ συταγματικὸν πολίτευμα ἦτο ἀσύμφορον διὰ τὸ Ἔθνος. Τὸ ἐπιχείρημα ὅτι τὸ συνταγματικὸν πολίτευμα παρὰ λαῷ ἀμορφώτῳ πολιτικῶς ἤθελε καταστρέψει ὄχι μόνον τὴν εὐημερίαν αὐτοῦ, ἀλλ’ ἀποπνίξει τοὺς πόθους τῆς ἐνώσεως τῆς φυλῆς, δὲν ἦτο δυνατὸν νὰ δικαιολογήσῃ τὴν ἀσυνέπειαν τοῦ Ὄθωνος. Προσέκρουε τοῦτο εἰς τὰς ἰδέας, οὐ μόνον τοῦ λαοῦ, ἀλλὰ καὶ τῶν μᾶλλον πεπειραμένων πολιτικῶν τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Ὁ λαὸς ἀπὸ τῶν πρώτων ἡμερῶν τῆς διοικήσεως τοῦ Κυβερνήτου ἐπεζήτει σύνταγμα, ἐξεγείρετο δὲ κατ’ ἀυταρχικῶν τινῶν τάσεων τοῦ Καποδιστρίου, ὅστις, εἰς τὴν διοίκησιν ἐχρησιμοποίει ἐγχωρίους ἄνδρας, ἐνῷ κατὰ τὰ πρῶτα ἔτη τοῦ Ὄθωνος εἶχε πλημμυρίσει ἡ χώρα ξένων τυχοδιωκτῶν, προτιμωμένων τῶν ἀνθρώπων, οἵτινες ἠγωνίσθησαν πρὸς σχηματισμὸν τῆς Ἐλληνικῆς Πολιτείας.
Ὁ Σπυρίδων Τρικούπης, ὁ συνετὸς καὶ βαθύφρων πολίτης, συνεβούλευε τὴν Βασιλείαν ὅπως χορηγήσῃ σύνταγμα, ὅπερ ἐθεώρει ὄχι μόνον ὡς ἀπλῆν ἐγγύησιν τῶν δικαιωμάτων τοῦ λαοῦ κατὰ τῶν ὑπερβολῶν τῆς ἐξουσίας ἀλλὰ κὰι κατάλληλον πρὸς πρόληψιν ταραχῶν, ἐθεώρει δ’ ἔτι πλέον τὴν συνταγματικὴν ἐλευθερίαν ὡς σύμβολον ἐθνικῆς προόδου. Καὶ ἀπὸ γενικωτέρας ὅμως ἀπόψεως, ἀπὸ καθαρῶς ἀνατολικῆς, οἱ συνταγματικοὶ θεσμοὶ ὤφειλον νὰ εἰσαχθῶσιν ἐν Ἑλλάδι, ὅπως παρουσιασθῇ καταφανεστέρα Ἡ διὰ φιλελευθέρου πολιτεύματος διαφορὰ μεταξὺ τῆς Ἑλληνικῆς καὶ τῆς Ὀθωμανικῆς διοικήσεως. Ταῦτα δὲ ἐφρόνουν οὐ μόνον οἱ προεξάρχοντες τῶν Ἑλλήνων, ἀλλὰ παρόμοιαι ἐκράτουν ἱδέαι καὶ παρὰ τοῖς ἐπισήμοις ξένοις περὶ τοῦ ἀναγκαίου πολιτεύματος ἐν Ἑλλάδι.
Ἀπὸ τοῦ 1834 ὁ Πάλμερστον εἰς ἐπιστολὴν του πρὸς τὸν Σπυρ. Τρικούπην ἔγραψεν. «Ἀξιοσημείωτον πρὸ πάντων μοῦ φαίνεται ἐν τῶ ὑπομνήματι ὑμῶν, ὅ,τι λέγετε περί συντάγματος, διότι ἀδύνατον ἄνευ τοιούτου ἡ Ἑλλάς. Ἕνεκα τούτου ἡ Κυβέρνησις τοῦ Βασιλέως, ἔπρεπε πρώτη νὰ τιμήσῃ ἐαυτὴν, προεξομαλύνουσα διὰ τῶν ἀναγκαίων ἐνεργειῶν τὴν ὀδὸν, ἵνα μὴ βιασθῇ παρ’ ἄλλων. Ἑλληνικὸν Ἔθνος ἀνεξάρτητον μὲν, ἀμοιρον δὲ συνταγματικῶν θεσμῶν, οὔτε ἠνοήθη οὔτε θὰ δυνηθῆ νὰ ἐννοηθῇ ποτὲ».
Ἀλλ’ ὁ Ὄθων εἶχε φυσικὴν ἀντιπάθειαν πρὸς τοὺς φιλελευθέρους θεσμοὺς, οὕς ἀπήτει ἡ χώρα. Εὑρίσκετο ὑπὸ τὴν ἐπίδρασιν τῶν ἱδεῶν, αἵτινες ἐκράτουν παρὰ ταῖς τότε Γερμανικαῖς Αὐλαῖς, ἃς εἶχε διαταράξῃ ἡ μεγάλη Γαλλικὴ ἐπανάστασις. Τὴν ἀντιπάθειαν ταύτην ἐνίσχυεν ἐτι μἄλλον ἡ Βασίλισσα Ἀμαλία, ἥτις ἐνήσκει, οὐ μόνον μεγάλην ἐπιρροὴν ἐπῖ τοῦ Βασιλέως, ἀλλ’ ἀνεμιγνύετο παντοιοτρόπως εἰς τὴν πολιτικὴν, καθιστῶσα πολλάκις ὑποχείριον τὸ ἀδύνατον καὶ ἄβουλον πνεῦμα τοῦ Ὄθωνος, ἔως ὅτου ἐξερράγη ἡ ἐπανάστασις τῆς 3 Σεπτεμβρίου τοῦ 1843, ἠναγκάσθη δὲ ὁ Βασιλεὺς νὰ παραδεχθῇ τὸ πρόγραμμα τοῦ στρατηγοῦ Καλλέργη καὶ νὰ ἀποδεχθῇ τὸ σύνταγμα τοῦ 1844, ἀντιγραφὲν καθ’ ὁλοκληρίαν ἐπὶ τῇ βάσει τοῦ Γαλλικοῦ συντάγματος τοῦ 1830. Οἱ Βαυαροὶ ἀπεπέμφθησαν καὶ ἐφάνη ὅτι νέα ἐποχὴ ἐχαράσσετο εἰς τὸν πολιτικὸν τῆν Ἑλλάδος βίον.
Άλλὰ τὰ συμβάντα ταῦτα δὲν ἠδυνήθησαν νὰ κατισχύσωσι τῆς ἀντιπαθείας ἣν ἔτρεφεν ὁ Ὄθων πρὸς τὰς συνταγματικὰς ἐλευθερίας καὶ ἐπανελθὼν εὶς τὰς παλαιὰς ἀπολυταρχικάς του ἱδέας, ἐζήτησε νὰ καταδιώξῃ τοὺς ἀρχηγοὺς τῆς Σεπτεμβριανῆς ἐπαναστάσεως καὶ νὰ ἀποσύρῃ τὰς δοθείσας παραχωρήσεις. Ἦτο φυσικὸν μετὰ τὴν τοιαύτην ἀσυνέπειαν νὰ συνταράσσεται ἡ χώρα, νὰ μαίνωνται τὰ κόμματα καὶ ἡ ἀστασία τῆς ἀρχῆς μεταβιβαζομένη ἀλλεπαλλήως εἰς πέντε Κυβερνήσεις ἐντὸς ἐνὸς ἔτους νὰ παραλύσῃ πᾶσαν ἐσωτερικὴν πρόοδον. Ἡ Βασιλεία οὕτως ἀπέβαινεν ἐπιζήμιος εἰς τὴν χώραν, δὲν ὑπῆρχεν δὲ ἐλπὶς νὰ μεταβληθῇ, λόγω τοῦ χαρακτῆρος τοῦ Βασιλέως καὶ τῶν πολιτικῶν παραφορῶν τῆς Βασιλίσσης. Ἡ συνταγματικὴ αὔτη περίοδος τῆς Βασιλείας τοῦ Ὄθωνος ὑπήρξε κυρίως μοναρχικὴ τῆς χειροτέρας μάλιστα μορφῆς, διότι ἐπεζήτει νὰ κρυβῇ ὑπὸ τὴν συνταγματικὴν προσωπίδα. Ὑπὸ τοιοῦτο νόθον πολίτευμα παρεφθείρετο πᾶσα τάσις προόδου καὶ πᾶσα ἐσωτερικὴ διάπλασις τῆς χώρας, κατέληξε δὲ εἰς τὰς ἐσχάτας αὐτοῦ συνεπείας, περὶ ὧν θὰ ὀμιλήσωμεν αὔριον.
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΠΕΡΙΕΡΓΑ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΖΩΗΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΦΥΣΙΝ
Ὁ ἀγὼν κατὰ τῆς χολέρας
Κατὰ τὴν γνώμην τοῦ κ. Βαβὲ, ἥτις καὶ ἀνεκοινώθη εἰς τὴν Ἰατρικὴν Ἀκαδημίαν τῶν Παρισίων, τὴν σχηματισθεῖσαν ἐκ τῶν κατὰ τὸν βαλκανικὸν πόλεμον παρατηρήσεών του, ὁ ἐπιτυχὴς ἐμβολιασμὸς, τότε μόνον δύναται νὰ ἧ τελεσφόρος κατὰ τῆς ἐπιδημίας ἂν πάντες οἱ κάτοικοι ἐμβολιασθῶσιν. Κατεδείχθη δ’ ὠφελιμώτερος ὁ διπλοῦς ἐμβολιασμὸς, ὁ ἐντὸς 8 ἡμερῶν γενόμενος, οὗτινος καὶ μακροτέρας διαρκείας εἶνε αἱ προφυλακτικαὶ ἰδιότητες. Διὰ τοῦ ἐμβολιασμοῦ δὲν καταστρέφονται μὲν οἱ φορεῖς τῶν μικροβίων, ἀλλὰ μεταδίδουσι σπανιώτερον τὴν ἀσθένειαν. Πολὺ συχνότεραι εἶνε αἱ μολύνσεις αἱ γενόμεναι διὰ τῆς ἐκτὸς τοῦ πάσχοντος ὀργανισμοῦ μεταφορᾶς τῶν μικροβίων. Διὰ νὰ ἀποβῇ δὲ νικηφόρος ὁ κατὰ τῆς χολέρας ἀγὼν πρέπει δι’ ἐπιμελοῦς ἐξακριβώσεως νὰ ἀπομονῶνται οἱ πρῶτοι προσβαλλόμενοι, νὰ διενεργῆται ἐνδελεχὴς προφύλαξις τοῦ ποσίμου ὕδατος μὴ μολυνθῇ τοῦτο ὑπὸ τῶν ἐξωτερικῶν φορέων, προσέτι δὲ νὰ ἐμβολιάζωνται προβλεπτικῶς πάντες οἱ κάτοικοι τοῦ χολεριῶντος τόπου.
Ἡ παθογένεια τῆς ἀσχενείας Βασσεδωφ
Κατὰ τὴν «Ἰατρικὴν καὶ Βιολογικὴν Ἐπιθεώρησιν» ὁ ἰατρὸς κ. Ι. Τσιτσίκας, παρὰ τὰς ἀντιφάσεις τὰς σχετικὰς πρὸς τὴν θεραπείαν τοῦ τυφοειδοῦς, τὴν ἀβεβαιότητα τὴν ἀφορῶσαν τὸν ρόλον τῆς ασθενείας ταύτης καὶ τα στοιχεῖα τοῦ τυφοειδικοῦ ἐκκρίματος, εἰδικῶς διὰ τὴν παραγωγὴν τῶν βασεδοβιανῶν συμπτωμάτων, μελετήσας τὴν πάθησιν ταύτην, ἀνεκάλυψεν εἰς τὰς πρωτογενεῖς περιόδους πάντα τὰ διὰ τοξινώσεως δι’ ἀδρεναλίνης παρατηρούμενα συμπτώματα.
Ἀνευρίσκει δὲ ἀργότερον σημεῖα κακῆς λειτουργίας τῆς ὑποφύσεως, τοῦ παγκρέατος κλπ., τοῦθ’ ὅπερ ἀποδίδει εἰς προτέραν πάθησιν τῶν υπονεφριδίων. Αἱ γενόμεναι παρατηρήσεις ἐπὶ τῆς προόδου τοῦ βασεδοβισμοῦ ὅστις ἀκολουθεῖ ἐνίοτε κατὰ πόδας -καὶ ἀναφέρει τὰ παραδείγματα- τὴν ὀξεῖαν φυσικὴν ὑπερκόπωσιν, ἥτις παράγει τὴν «ἀδρεναλεναιμίαν» δηλαδὴ τὴν ἐξάντλησιν τῶν ἐν παρακαταθήκῃ ποσοτήτων τῆς ἀδρεναλίνης, πείθουσιν ἡμᾶς ὅτι πάντα ταῦτα προάγουσι τὴν παθογένειαν ταύτην.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ
Η ΟΥΤΟΠΙΑ
ΤΗΣ ΑΙΩΝΙΑΣ ΕΙΡΗΝΗΣ
— Αἱ συντελεσθεῖσαι πρόοδοι
— Ἀνάγκη ἀτομικῆς μορφώσεως καὶ δράσεως
— Μεταβολαὶ καὶ διδάγματα
Μεγάλης ὀρθότητος καὶ στενῶς ἐχόμεναι τῶν πραγμάτων αἱ γνῶμαι τοῦ στρατάρχου Φὸν Ντὲρ Γκὸλτς υἱοθετήθησαν ὑπὸ τῆς ἐπισήμου Γερμανίας. Πρό τίνων ἡμερῶν εἴχομεν δημοσιεύσει εἰδικὰς περὶ Γερμανίας γνώμας του, σήμερον δὲ παραθέτομεν γνώμας γενικωτέρας, καθολικῆς φύσεως περὶ τῆς ἐν γένει στρατιωτικῆς ὀργανώσεως παντὸς κράτους ἐπιθυμοῦντος νὰ διατηρήσῃ τὴν ἰσορροπίαν του μέσῳ τοῦ φοβεροῦ κλύδωνος, καὶ τοῦ παγκοσμίου σάλου.
Ἡ πυρετώδης ἐκείνη κίνησις ἥτις παρετηρήθη ἐν τῇ διοργανώσει τοῦ στρατοῦ τῆς τε ξηρᾶς καὶ τῆς θαλάσσης κατὰ τὰ τέλη τοῦ παρελθόντος αἰῶνος, ἐξακολουθεῖ ἔτι καὶ σήμερον μετὰ μεγαλειτέρας ἔτι ζέσεως συντελουμένη. Πρόοδοι ὧν οὐδεὶς ἐφαντάζετο τὴν πραγματοποίησιν συνετελέσθησαν ἐν τῷ στρατῷ, ἐν τῇ διοργανώσει τοῦ ἐμπορίου καὶ τῶν εἰδήσεων. Ἡ κατάκτησις του ἀέρος ὁλονὲν τελειότερον συντελεῖται καὶ ηὔξησεν ἡ ἔντασις τῶν μεγάλων στρατιωτικῶν προσπαθειῶν.
Οἱ στρατοὶ ἐδιπλασιάσθησαν καὶ ἐτριπλασιάσθησαν, τὰ δὲ μέσα του διευθύνειν τοὺς μεγάλους τούτους ὄγκους ἐτελειοποιήθησαν ἀναλόγως. Ἄλλοτε ὁ ἀρχιστράτηγος ἔδιδε τὰς διαταγὰς ἀφ' ἑσπέρας, ὅτε πλέον ἡ ἠρεμία καὶ ἡ σιγὴ ἐβασίλευον εἰς τὸ στρατόπεδον μέχρι τῆς ἐπαύριον ἢ μέχρι τῆς ἐπιστροφῆς εἰς τὸ στρατηγεῖον τῶν ἀξιωματικῶν οἱ ὁποῖοι εἶχον ἐπιφορτισθῇ νὰ συντάξωσι τὰς ἡμερησίας ἀναφορὰς περὶ τῆς καταστάσεως τοῦ στρατοῦ. Σήμερον ὅμως ὁ ἀρχιστράτηγος δὲν παρέχεται τέταρτον ὥρας καὶ μανθάνει νεώτερόν τι καὶ ἀπαντᾷ ἀναλόγως. Ἡ ἔντασις τοῦ πνεύματος εἶνε πολὺ μεγαλειτέρα σήμερον καὶ ἀνάγκη νὰ λαμβάνῃ τις ταχύτερον τὰς ἀποφάσεις του ἢ ἄλλοτε.
Μεγάλαι δὲ αἱ ἀπαιτήσεις τῆς μορφώσεως τῶν στρατευμάτων. Ὁ πόλεμος τῶν Μπόερς ἐν τῇ Νοτίᾳ Ἀφρικῇ, ὁ πόλεμος μεταξὺ Ρωσσίας καὶ Ἰαπωνίας καὶ ἡ ἐν τῇ Νοτιοδυτικῇ Ἀφρικῇ ἐξέγερσις, πάντα ταῦτα ἐπέτρεψαν ὅπως παρατηρήσωμεν συμπτώματα ἄγνωστα ἔτι κατὰ τὸ 1870—1, Ἀνεφάνη ἡ ἀξία τοῦ κατὰ μόνας δρῶντος στρατιώτου, ἐκ τούτου δὲ κατεδείχθη ἡ ἀνάγκη τῆς μεγαλειτέρας ὑπὸ πολεμικὴν ἔποψιν προσωπικῆς παρασκευῆς του. Καὶ παραλλήλως πρὸς τὴν διὰ τῆς μορφώσεως ἀνάπτυξιν τῶν φυσικῶν τοῦ στρατιώτου δυνάμεων, πρέπει νὰ βαίνῃ ἡ καλλιέργεια καὶ ἡ ἀνάπτυξις τῆς νοημοσύνης, τῆς κρίσεως, τοῦ στρατηγικοῦ δόλου καὶ τῆς ἐπινοητικότητος. Μέχρι τοῦδε αἱ προσπάθειαι πάντων καθηλώθησαν εἰς μόνην τὴν ἐπωφελῆ χρῆσιν τῶν διοικουμέων σωμάτων, ἤδη ὅμως καὶ αὐτὸ τὸ ἄνευ κεφαλῆς στράτευμα πρέπει, καὶ δύναται, νὰ χρησιμοποιῆται ἐπωφελῶς. Ὁ μεμονωμένος στρατιώτης εἶνε τρόπον τινὰ μονὰς, ἐφ' οὖ εἰδικὴ τακτικὴ καὶ ἀνωτέρα ἐκπαίδευσις δέον νὰ ἐφαρμόζεται. Τοῦτο δὲ εὑρίσκεται ἐν ἀντιθέσει μετὰ τῆς αὐξήσεως τῶν πολεμικῶν μαζῶν. Ἀναπτύσσοντες ὅμως ὅσον τὸ δυνατὸν τελειότερον ὅλας τὰς ἰδιότητας τῆς προσωπικότητος ἐν τῷ στρατιώτῃ, θὰ καταστήσωμεν δυνατὴν τὴν στρατιωτικὴν διεύθυνσιν. Πᾶσαι αἱ στρατιωτικαὶ προσπάθειαι δέον νὰ τείνωσιν ὅπως δημιουργήσωσιν ἐκ τοῦ ἁπλοῦ καὶ ἀμαθοῦς στρατιώτου μαχητὴν ἀνεξάρτητον καὶ λελογισμένον. Πρέπει δὲ νὰ μορφωθῇ οὕτως ἐν τῇ εἰρήνη, ἵνα κατὰ τὸν πόλεμον ἔχῃ πεποίθησιν εἰς τὴν ἰδίαν πρωτοβουλίαν.
Μετεβλήθη δ’ ὁμοίως πᾶν ὅ,τι ἀφορᾷ τῆν συνολικὴν προσπάθειαν ἑνὸς Κράτους. Πρότερον τὰ Κράτη ἀπέδιδον 6 ο)ο ἐπὶ τοῦ πληθυσμοῦ τῶν διὰ τὸν στρατὸν, ἐνῷ σήμερον καὶ αὐτὰ τὰ μικρότερα ἀπέδωκαν 10, 13 καὶ μάλιστα 15 ο)ο. Αἱ πολιτικαὶ περιπλοκαὶ βαίνουσι κατὰ πρόοδον τὰ μάλιστα ἀνησυχητικὴν καὶ ἐπικίνδυνον.
Ἡ στρατιωτικὴ ἱστορία του 19ου αἰῶνος διδάσκει ἡμᾶς ὅτι πρέπει νὰ καταστῶμεν ἰσχυροὶ καὶ ν’ ἀγρυπνῶμεν, δὲν πρέπει δὲ νὰ λυπώμεθα διὰ τὴν τοιαύτην φορὰν τῶν πραγμάτων. Ἐν τῷ κινδύνῳ ἐνυπάρχει εὐτυχία. Ὁ κίνδυνος ἐμποδίζει τὴν ἐξασθένησιν ἡμῶν. Τὴν αὐτὴν δὲ σκέψιν ἐξέφραζε καὶ ὁ Μόλτκε, λέγων ὅτι ἡ παγκοσμία εἰρήνη εἶνε ὄνειρον, καὶ μάλιστα κακὸν ὄνειρον.
Ἡ. αὐξήσασα κατ’ ἄτομον περιουσία ἐπέτρεψε τὴν βελτίωσιν τῶν ὅρων τῆς ὑπάρξεως, οἵτινες δὲν μετεβλήθησαν μόνον διὰ τὰς ἀνωτέρας ἀλλὰ καὶ διὰ τὰς κατωτέρας τῆς Κοινωνίας βαθμίδας. Ἡ μανία τῆς ἀπολαύσεως συντελεῖ εἰς τὴν πρόοδον. Δὲν ὁμιλοῦσι πλέον εἰς τὸν ὄχλον περὶ καθηκόντων, ἀλλὰ περὶ δικαιωμάτων. Κοινωνικὴ πολιτικὴ καὶ ὀργανώσεις ἀσφαλειῶν ἐπιτρέπουσι τὴν ἐξασφάλισιν πάσης ἰδιοκτησίας κατὰ παντὸς ἐνδεχομένου κακοῦ, οὕτω δὲ ἡ κατ' ἄτομον σκέψις ἀπαλλασσομένη πολλῶν ἀσχολιῶν, καθίσταται ἠρεμωτέρα, εἰσδύουσα οὕτω εὐκολώτερον ἐν τοῖς πράγμασιν.
ΤΡΑΓΙΚΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ
ΤΟΥ ΔΙΑΔΟΧΙΚΟΥ ΖΕΥΓΟΥΣ
Ο ΝΕΟΣ ΔΙΑΔΟΧΟΣ
Ἡ τραγικὴ ἱστορία τῆς Δυαδικῆς Μοναρχίας τῆς Αὐστρίας καὶ Οὐγγαρίας, κατὰ τὴν βασιλείαν τοῦ Αὐτοκράτορος Φραγκίσκου—Ἰωσὴφ ἐμφανίζεται εἰς τὰς μεταβολὰς, ὅσαι ἐπῆλθον ὅσον ἀφορᾷ τοὺς Διαδόχους τοῦ Θρόνου της. Ὁ εἷς μετὰ τὸν ἄλλον ἐξέλιπον ἐκ τῆς ζωῆς οἱ Διάδοχοι καὶ νέα ὀνόματα διεδέχοντο τὸ ἕν τὸ ἄλλο, μέχρις οὐ τέλος ἐνομίσθη ὅτι ἡ διαδόχῳ τοῦ Θρόνου ἐξησφαλίσθη ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ Ἀρχιδουκὸς Φραγκίσκου—Φερδινάνδου.
Ἀλλὰ καὶ πάλιν αἱ ἐλπίδες του Καισαροβασιλέως διεψεύσθησαν· Ὁ Διάδοχος Αὐτοῦ ἐδολοφονήθη χθὲς εἰς Σαράγιεβο.
Τὸ πρώτου σχετικὸν τηλεγράφημα ἐλήφθη χθὲς τὴν 6ην μεταμεσημβρινὴν ὥραν εἰς τὰ γραφεῖα των «Ἀθηνῶν» ἀποσταλὲν ὑπὸ τοῦ ἐν Βιέννῃ ἡμετέρου ἀνταποκριτοῦ καὶ εἶχεν ὡς ἑξῆς·
«Τὸ Διαδοχικὸν ζεῦγος τῆς Αὐστροουγγαρίας ἐδολοφονήθη εἰς Σαράγεβον ὑπὸ Σέρβου φοιτητοῦ. Ὁ δολοφόνος συνελήφθη».
Τὸ ὀλιγόλεξον τηλεγράφημα τοῦτο ἐτοιχοκολλήσαμεν ἐπὶ τῶν εἰδικῶν πινακίδων, παρὰ τὴν εἴσοδον τῶν γραφείων μας, πυκνοὶ δὲ οἱ περιπατηταὶ τῆς ὁδοῦ Σταδίου συνωστίζοντο ὅπως ἀναγνώσουν αὐτὸ ἐν προφανεῖ συγκινήσει.
Νεώτερον τηλεγράφημα ἀνήγγειλε λεπτομερείας τοῦ τρομεροῦ ἐγκλήματος. Ὁ ἀρχιδοὺξ διάδοχος Φραγκίσκος Φερδινάνδος μετὰ τῆς ἀρχιδουκίσσης συζύγου του, ἐπισκεφθέντες τὸ Σαράγεβο τῆς Βοσνίας μετέβαινον εἰς τὸ δημαρχεῖον τῆς πόλεως ὅπως παραστῶσιν εἰς τὴν ὑποδοχὴν τῶν Ἀρχῶν. Βόμβα ριφθεῖσα κατὰ τοῦ αὐτοκινήτου οὗτινος ἐπέβαινον προσέκρουσεν ἐπὶ τοῦ βραχίονος τοῦ διαδόχου, ὅστις δι’ ἀποτόμου κινήσεως ἔρριψεν αὐτὴν κατὰ γῆς. Καθ’ ἣν στιγμὴν ἐξερρηγνύετο ἐπὶ τοῦ ἐδάφους, τὸ αὐτοκίνητον εἶχε πλέον προχωρήσει καὶ τὸ διαδοχικὸν ζεῦγος ἐξηκολούθησε τὴν πρὸς τὸ δημαρχεῖον πορείαν του σῷον καὶ ἀβλαβές. Ἐκ τῆς ἐκρήξεως τῆς βόμβας ὅμως ἐτραυματίσθησαν ἐλαφρῶς δύο αὐλικοὶ. ἐπιβαίνοντες του δευτέρου αὐτοκινήτου καὶ ἓξ ἄτομα ἐκ του πλήθους.
Ὁ δράστης τῆς ἀποπείρας συνελήφθη παραχρῆμα. Εἶνε τυπογράφος καὶ ὀνομάζεται Τσεμπδινόβικ, κατάγεται δὲ ἐκ Τρεμπιντζὲ τῆς Βοσνίας, πόλεως κειμένης παρὰ τὰ σύνορα τοῦ Μαυροβουνίου.
Τὸ διαδοχικὸν ζεῦγος μετέβη εἰς τὸ δημαρχεῖον, ὅπου ἐδέχθη τὰς Ἀρχὰς, ἄνευ τῆς ἐλαχίστης ταραχῆς. Μετὰ τὸ πέρας τῆς ὑποδοχῆς ἐπέβησαν πάλιν του αὐτοκινήτου, διῆλθον δὲ ἐκ νέου τὰς ὁδοὺς του Σαραγέβου. Τότε δευτέρα ἀπόπειρα ἔλαβε χώραν, διὰ περιστρόφου μπράουνι·γκ αὐτὴν τὴν φορὰν, ἥτις ὑπῆρξεν ἀποτελεσματική. Ὁ δολοφόνος, μαθητὴς του λυκείου τοῦ Σαραγέβο, Πρίντσιπ καλούμενος, ἐξεκένωσε τέσσαρας βολὰς κατὰ του διαδοχικοῦ ζεύγους, πληγώσας ἀμφοτέρους θανασίμως. Οἱ ὑψηλοὶ τραυματίαι μετεφέρθησαν
