Μαρτυρίαι (Αριστοτέλης)

Μαρτυρίαι Συγγραφέας: Αριστοτέλης Περὶ τῆς τοῦ Νείλου ἀναβάσεως

Bekker, Aristoteles Opera Omnia: TESTIMONIA, Volume-Jacoby#-T 3c,646,T, fr. 2a–2d – 3c,646,F, fr. 1

ARISTOT. Vit. Menag. no. 159

Περὶ τῆς τοῦ Νείλου ἀναβάσεως.

PHOT. Bibl. 249 (ANON. Vit. Pythag.) p. 441 a 34

ὅτι οἱ ἐτησίαι πνέουσι
κατὰ τὸν καιρὸν τοῦ ἀκμαιοτάτου θέρους δι' αἰτίαν τοιαύτην ..... φέρονται γοῦν ἐπὶ
τοὺς ἐναντίους τόπους, τοὺς μεσημβρινούς. ἐκεῖ δὴ ταῦτα ἐκφερόμενα προσπίπτει τοῖς
ὑψηλοτάτοις ὄρεσι τῆς Αἰθιοπίας, καὶ πολλὰ καὶ ἀθρόα γινόμενα ἀπεργάζεται ὑετούς·
καὶ ἐκ τῶν ὑετῶν τούτων ὁ Νεῖλος πλημμυρεῖ τοῦ θέρους, ἀπὸ τῶν μεσημβρινῶν καὶ
ξηρῶν τόπων ῥέων. <καὶ τοῦτο Ἀριστοτέλης ἐπραγματεύσατο· αὐτὸς γὰρ
ἀπὸ τῆς φύσεως ἔργωι κατενόησεν, ἀξιώσας πέμψαι τὸν Ἀλέξανδρον
τὸν Μακεδόνα εἰς ἐκείνους τοὺς τόπους, καὶ ὄψει τὴν αἰτίαν τῆς τοῦ
Νείλου αὐξήσεως παραλαβεῖν. διό φησιν (F 1 ¶ 10) ὡς τοῦτο «οὐκέτι πρό-
βλημά ἐστιν· ὤφθη γὰρ φανερῶς, ὅτι ἐξ ὑετῶν αὔξει».> καὶ <λύεται> τὸ
παράδοξον, ὅτι ἐν τοῖς ξηροτάτοις τόποις τῆς Αἰθιοπίας, ἐν οἷς οὔτε χειμὼν οὔτε ὕδωρ
ἐστί, ξυμβαίνει τοῦ θέρους πλείστους ὑετοὺς γίνεσθαι.

STRABON 17, 1, 5 p. 789/90

οἱ μὲν οὖν ἀρχαῖοι στοχασμῶι τὸ πλέον, οἱ δ' ὕστεροι αὐτόπται γενηθέντες, ἤισθοντο
ὑπὸ ὄμβρων θερινῶν πληρούμενον τὸν Νεῖλον, τῆς Αἰθιοπίας τῆς ἄνω κλυζομένης, καὶ
μάλιστα ἐν τοῖς ἐσχάτοις ὄρεσι, παυσαμένων δὲ τῶν ὄμβρων παυομένην κατ' ὀλίγον τὴν
πλημμυρίδα. <τοῦτο δ' ὑπῆρξε μάλιστα δῆλον τοῖς πλέουσι τὸν Ἀράβιον
κόλπον μέχρι τῆς Κινναμωμοφόρου, καὶ τοῖς ἐκπεμπομένοις ἐπὶ τὴν τῶν
ἐλεφάντων θήραν, καὶ εἴ τινες ἄλλαι χρεῖαι παρώξυνον ἐκεῖσε ἄνδρας
προχειρίζεσθαι τοὺς τῆς Αἰγύπτου βασιλέας τοὺς Πτολεμαικούς· οὗτοι
γὰρ ἐφρόντισαν τῶν τοιούτων, διαφερόντως δὲ ὁ Φιλάδελφος ἐπικληθείς>
.... οἱ πάλαι δὲ βασιλεῖς οὐ πάνυ ἐφρόντισαν τῶν τοιούτων, καίπερ οἰκεῖοι σοφίας γεγο-
νότες καὶ αὐτοὶ καὶ οἱ ἱερεῖς, μεθ' ὧν ἦν αὐτοῖς ὁ πλείων βίος, ὥστε [καὶ] θαυμάζειν ἄξιον
καὶ διὰ τοῦτο καὶ διότι Σέσωστρις τὴν Αἰθιοπίαν ἐπῆλθεν ἅπασαν μέχρι τῆς Κινναμω-
μοφόρου ... Καμβύσης τε ... προῆλθε καὶ μέχρι τῆς Μερόης (673 F 15; 155) ....
θαυμαστὸν οὖν, πῶς ἐκ τῶν τοιούτων ἀφορμῶν οὐ τελέως ἐναργὴς ἦν ἡ περὶ τῶν ὄμβρων
ἱστορία τοῖς τότε .... εἰ γὰρ ἆρα, τοῦτ' ἐχρῆν ζητεῖν, ὅπερ καὶ νῦν ἔτι ζητεῖται, τί δήποτε
θέρους, χειμῶνος δὲ οὔ, καὶ ἐν τοῖς νοτιωτάτοις, ἐν δὲ τῆι Θηβαίδι καὶ τῆι περὶ Συήνην
οὐ συμπίπτουσιν ὄμβροι· τὸ δ' ὅτι ἐξ ὄμβρων αἱ ἀναβάσεις μὴ ζητεῖν, μηδὲ τοιούτων
δεῖσθαι μαρτύρων οἵους Ποσειδώνιος (87 F 79) εἴρηκε· <φησὶ γὰρ Καλλισθένη>
(124 F 12) <λέγειν τὴν ἐκ τῶν ὄμβρων αἰτίαν τῶν θερινῶν, παρὰ Ἀριστο-
τέλους λαβόντα, ἐκεῖνον δὲ παρὰ Θρασυάλκου τοῦ Θασίου> - τῶν ἀρχαίων
δὲ φυσικῶν εἷς οὗτος (Vorsokr.5 35) - , ἐκεῖνον δὲ παρ' †ἄλλου, τὸν δὲ παρ' Ὁμήρου (Od.
δ 477) διιπετέα φάσκοντος τὸν Νεῖλον - «ἂψ δ' εἰς Αἰγύπτοιο διιπετέος ποταμοῖο».

PROKL. in Plat. Tim. 22 E (I 121, 8 Diehl)

Ἐρατοσθένης
δὲ οὐκέτι φησὶν <πρόβλημα εἶναι> οὐδὲ ζητεῖν χρῆναι περὶ τῆς αὐξήσεως τοῦ Νείλου,
σαφῶς καὶ ἀφικομένων τινῶν εἰς τὰς τοῦ Νείλου πηγὰς καὶ τοὺς ὄμβρους τοὺς γιγνομένους
ἑωρακότων, ὥστε κρατύνεσθαι τὴν Ἀριστοτέλους ἀπόδοσιν.

JOH. LYDUS De mens. 4, 107

ἀλλὰ καὶ Θρασυάλκης ὁ Θάσιος τοὺς ἐτησίους φησὶν ἐξωθεῖν τὸν Νεῖλον·
τῆς γὰρ Αἰθιοπίας ὑψηλοῖς παρὰ τὰ καθ' ἡμᾶς ὄρεσι διεζωσμένης ὑποδεχομένης τε τὰς
νεφέλας πρὸς τῶν ἐτησίων ὠθουμένας, ἐκδιδόναι τὸν Νεῖλον. ὡς καὶ <Καλλισθένης>
ὁ Περιπατητικὸς ἐν τῶι τετάρτωι βιβλίωι τῶν Ἑλληνικῶν (124 F 12) <φησιν ἑαυτὸν
συστρατεύσασθαι Ἀλεξάνδρωι τῶι Μακεδόνι, καὶ γενόμενον ἐπὶ τῆς
Αἰθιοπίας εὑρεῖν τὸν Νεῖλον ἐξ ἀπείρων ὄμβρων κατ' ἐκείνην γενομέ-
νων> καταφερόμενον.

LUCAN. B. C. 10, 268

quae tibi noscendi Nilum, Romane,
cupido est, / et Phariis Persisque fuit Macetumque tyrannis / nullaque non
aetas voluit conferre futuris / notitiam, sed vincit adhuc natura latendi. / summus
<Alexander regum,> quem Memphis adorat, / <invidit Nilo misitque per
ultima terrae / Aethiopum lectos;> illos rubicunda perusti / zona poli
tenuit: Nilum videre calentem. / venit ad occasus mundique extrema Sesostris / et
Pharios currus regum cervicibus egit: / ante tamen vestros amnes, Rhodanumque
Padumque, / quam Nilum de fonte bibit; vaesanus in ortus / Cambyses longi
populos pervenit ad aevi / defectusque epulis et pastus caede suorum / ignoto te,
Nile, redit.
/ Incipit liber (Aristotelis) de inundacione Nili. / (1) propter
quid aliis fluminibus in hyeme quidem augmen/tatis, in estate autem multo
factis minoribus, solus eorum, / qui in mare fluunt, multum estate excedit,
fitque tantus, ut / civitates solae supersint velut insulae? crescit autem a ver-/
sionibus estivalibus qualibet die, et rursum abscedit. exundat / autem per
labia fluminis aqua et non, sicut quidem aiunt, / super terram, verumptamen
iuxta ipsum fluvium putei ap/ponunt. circa ipsum quidem igitur accidentia
talia, causam / autem sumat quis sic quaerens: necesse enim aut estate //
ipsi advenire aliunde aquam, aut hyeme auferri, videlicet / desursum a sole
attractam (hic enim manifeste hoc facit), / aut in terra desiccatam. per eam
quidem igitur qu(a)e in / hyeme ablationem sic utique in estate fiet maior, per
ap/positionem autem hoc modo: aut enim propria supernatante / propter
obstructionem, velut etiam accidit canalibus — si enim / aliquis intercipiat,
fluens congregatum excrescit ad alta — aut / aliena superveniente. hoc autem
utique fiet, si fontes plenis/simi fiant, aliunde adsupernatante aqua;
apponantur autem / utique aut liquescente aliquo aut pluente. / modi
quidem igitur tales et tanti, per quos utique crescit / fluvius solus. horum
autem qui quidem existunt dicti prius / a dubitantibus de ipso, hos nos
dicemus. /
(2) <T(h)ales> <ὁ Ἐξαμύου> <Milesius> (Vorsokr.5 11 A 1 ¶ 37; A 16)
a ventis annualibus / repulsum inquit / fluvium inundare: crescit enim,
si illi flant, / et e regione fluit ipsorum. accidit autem contrarium: super/natat
enim ad modicum desubtus, principium autem reple/tionis videtur deorsum.
adhuc idem alios oportebat pati / magis fluvios, qui ex opposito fluunt
ipsis magis, et mi/nores existentes faciles sunt cogi a ventis. frequenter
autem / et annuales non flant, fluvius autem [non] videtur idem faciens. /
(3) <Diogenes> autem †nakithemius <Apolloniates> (cf. Vorsokr.5 64 A
18) fontibus ait / addi aquam, attrahente terra propter arefieri a sole in
estate; / natum esse enim indigens trahere ex propinquo. accidit / au-
tem et huic, unum quidem quod frigidissimum estate quod / secundum terram
est, trahit autem omne calidum existens et / quando utique maxime fuerit
calidum. ** adhuc autem quia / alios oportebat fluvios eos, qui in Libia,
idem facere: non / enim singulariter sol illius desiccat fontes. //
(4) <Anaxagoras> autem <(H)egesibuli Clazomenius> (Vorsokr.5 A
42 ¶ 5; A 91) propter lique/fieri nivem estate repleri fluvium ait. contingit
quidem enim / sic augeri quemadmodum diximus, sed multitudo inproportionata
facta in excrescentia fluvii: multum enim super/ excedit quam ut
verisimile a nive liquefacta; et multa enim modica fit aqua, Nilus autem
multam superinfundit regionem, / et profundum iam aliquando etiam super
triginta cubitos / fuit. adhuc autem neque locus existens videtur talis puta, /
unde possibile sit ipsum fluere a nive: Ethyopia enim et / Libia inhabitabiles
propter estum, ex Asia autem non con/tingit ipsum fluere. Sytonis
enim lacus apud mare est / illud quod est iuxta Syriam, huius autem et
Rubri quod / intermedium mille stadia sunt. Rubrum quidem mare aiunt /
quidam coniungi ad id quod extra: ab hoc quidem non / videtur fluens,
ab hoc autem inmanifestum, si possibile: / nullum enim audivimus dignum
fide nondum de Rubro mari, / utrum ipsum per se ipsum est aut coniungitur
ad id quod / extra Eracleas columpnas. deceptus est autem et rex / Arthaxarxes
Okhos cognominatus, quando super Egyptum / debebat militare:
conatus est enim avertere Indorum fluvium / tamquam existentem eundem,
audiens quia cocodrillos habet / quemadmodum Nilus; mittens autem ad
vocatos †onifalos / audivit, quia fluit fluvius in Rubrum Mare, et cessavit
a / conatu. iterum persuasum est dicentibus Indis, quia fluvius / alter
esset ad illas partes Indi(a)e, fluens ex monte vocato / Aleto, ex quo quidem
Indus: hunc autem dicebant habere / cocodrillos, et circumfluere exterius
Rubrum mare, sive veraces / sint hoc dicentes sive mentientes. verumptamen
rex dicebat / conari hunc avertere, sed ipsum prohibuerunt quoniam ad /
curam hanc miserant, dicentes quia maiorem destruit regionem // quam
accipit dominans Egyptiis.
(5) de principio quidem, unde / existat fluens Nilus, et de Rubro mari
hoc modo (aut secun/dum quem <Athinagoras> dicebat <Arimnisti> [V];
ille enim inquit / unum esse mare quod Rubrum et quod extra Eracleas
co/ lumpnas, nichil dignum ad confirmandum ad regem dicens). / totum
autem manifestum, quod si quidem ex hoc monte fluit / liquefacta nive,
subcontraria multa fierent hiis quam nunc / accidunt circa ipsum. mons
enim iste intermedius Ethyopum / et Indorum distat itinere quinque mensium,
ut aiunt. differt / etiam quantum differt fluxus longus aut brevis: fluentium
/ enim de prope primum pervenit fluxus plurimus, in fine / autem
minor atque deficiens; eorum autem qu(a)e a longe, / primo quidem minus,
in fine autem copiosissimum, quemad/modum et in ventis. propter quod
proverbialiter loquentes / dicimus ‘inchoante autem austro et desinente
borea’: qui /quidem enim auster quia a longe pervenit ad nos, primo / debilis
flat, magnus autem fit consumens; boreas autem con/trarium propter habitatum
locum supponi ad boream. Nilus / autem venit primo maximus,
postremo autem minoratus et / deficiens. adhuc autem conventibus mensium
magis fluit, et / deficiente luna magis quam stante et panselenis. oportebat /
autem contrarium: plenilunio enim congelata tabescunt, et / ventorum
quando boree optinent, sed non quando not[h]i, quam/vis liquefaciat
quidem borea nunc magis not[h]us. (eadem / autem dicere congruit et ad
dicentes ab Eracleis columpnis / fluere. Promathus (?) enim Samius [V]
ex Argenti monte, unde et / Cremetis, liquefacta nive: adhuc enim per amplius
spacium / fieri fluxum; per totam enim Libiam ipsum fluere inquit).
de causa quidem igitur, propter quam Anaxagoras ait // effluere Nilum,
tanta dicta sunt.
(6) Reliquum autem modorum / eos qui non habent raciones verisimiles
posterius dicemus. / sunt autem quidam qui aiunt augeri fluvium propter
an/nuales, fontibus incidente eo quod extra mari; hii autem / calidiores
existentes fontes per estatem superfluere, accedente / sole ad ursam: magis
enim <fervore> fluere aquam quam / frigore. quorum utrumque mediocri
dignum est considera/tione: qui quidem enim propter annuales, videtur
solvi / eisdem racionibus, quas quidem et prius diximus, et quod / per totam
Libiam fluens idem facere consuevit fluvius; qui / autem tantam suma<n>t
addicionem aqu(a)e propter fervorem, / irracionabile totaliter, quia non plus
facit propter fluere / secundum tumorem maiorem eiusdem multitudinis. /
(7) <Nicagoras> (V) autem <Ciprius> ait ipsum fluere amplius /
estate eo quod fontes habeat ex terra ad illam partem, in / qua hyems est,
quando fuerit apud nos estas. non plane / autem hoc determinat: videtur
enim nichil negociatus esse / circa hoc quod dicitur. simul enim nobis estas
fit et hyems / in altera zona habitantibus, intermedium autem inhabitabile /
est, quod tropici incidunt de terra. est enim una quidem / pars h(a)ec,
altera autem quam semper manifestus circulus et / quam semper <in>manifestus
determinant; media autem horum / et tropicorum habitari contingit
in circuitu terr(a)e; sola autem / qu(a)e intermedia est, solis transitus existens,
duarum zonarum / magnitudo, du(a)e enim decisiones sunt, qu(a)e
autem habitatur / una. accidit igitur pertransire fluentem duplo tantam
regio/nem latitudinis habitat(a)e et per inhabitabilem propter excessum //
ardoris. itaque si neque stet in circuitu maris Libie, sed / continuus
progressus, tam interminatam pertransit latitudi/nem, propter quod quidem
et a nive dicentibus fluere accidit, / et sic dicentibus impossibile. /
(8) Restant autem tres adhuc modi dictorum, secundum quos / contingimus
annuis augeri. in hyeme enim ablata / qu(a)e inerat aqua; hoc autem
utique erit sole desiccante, / quemadmodum dicit Erodotus (2, 24/6),
fabularum scriptor: non enim / ait in hyeme solem per Libiam facere habundanciam,
nisi / si contingat latum hinc ducere humorem; circa versiones /
autem estivales ad arctum venire. nequaquam autem dicitur / exquisite:
neque enim Nilum oportebat facere solum hoc; / similiter enim ex Libia tota
idem dicit solem trahere hu/morem; putareque supervenire habitabili solem
secundum / quamcunque partem, stultum. ubique gnomones umbram
ad / meridiem faciunt, et non hoc differunt, sed per maiorem aut / minorem
facere umbram. Libiam totam amphithalassiam / esse aiunt, tamquam iste
modus quidem causae impossibilis.
(9) Reliquum autem duarum utramque dicere est. est enim / una quidem
causa, quia terra superfervens existens hyeme, / eo quod in tali fundo
fontes sint, Nili desiccatur aqua. / quod quidem et aliis accidit: puta in
Frigia sunt putei, / qui in hyeme quidem sunt sicci, in estate autem replentur;
/ et in Olinthia Calcidonie quidam putei plenissimi sunt estate. / hanc
quidem igitur causam ut racionabiliorem existentem / illa quam predicti
assignant, dirimimus prius. // (10) Nunc autem relinquetur sola causa
dictorum. hanc / causam dicendum, <propter quod iam non problema
videtur / esse: in sensum enim venit, quemadmodum per se
videntes / facti a visis> (T 2 a — d). videntur enim aqu(a)e fact(a)e in
Ethiopia per / tempora h(a)ec a Cane usque ad Arcturum mult(a)e et
habun/danter, hyeme autem null(a)e; et fluctus nutriuntur, cum / crescunt
in ipsis, et propter hoc simul annualibus advenit / fluvius. isti enim nebulas
maxime ferunt in regionem, et / quicunque alii venti fiunt estivales
ante hos. quibus offen/ dentibus ad montes, defluunt aqu(a)e ad stagna,
per qu(a)e Nilus / fluit. adhuc autem et qu(a)e a nive dicentibus fluere
sub / contrarietates testificantur huic racioni, quodque et toti con/ventibus
mensium magis crescere fluvium; etenim aqu(a)e con/sueverunt fieri tunc
magis. et quod non similiter copiosum / inchoans cum postremo. adhuc
autem quando not[h]i flant / minus quam utique bore(a)e; boreas enim
nubes fert ad locum, / ex quibus aqua facta impletur Nilus.
De Nilo quidem igitur h(a)ec dicta sunt. / Explicit liber de inundatione
Nili (Aristotilis).

ALEXAND. in Aristot. Meteor. 1, 12 p. 349, 8 (Comm. Ar. Gr. III 2, p. 53 H)

λέγει τε καὶ περὶ τὴν Ἀραβίαν τε καὶ Αἰθιοπίαν τοῦ θέρους καὶ οὐ
τοῦ χειμῶνος γίνεσθαι τοὺς ὑετούς ... ἐπιζητήσαι δ' ἄν τις, πῶς εἰ τὸ θέρος
ξηρόν ἐστιν, ὡς προείρηκε, παρ' οἷς ξηρότατόν ἐστι τὸ θέρος, παρὰ τούτοις
οἱ ὑετοὶ τοῦ θέρους γίνονται. ἢ αἱ μὲν ἀναθυμιάσεις καὶ αἱ τῶν νεφῶν συστάσεις
οὐκ ἐκεῖ γίνονταί τε καὶ γεννῶνται, ἀλλ' ὑπὸ πνευμάτων τῶν ἐτησίων πρὸς τὰ
ἐκεῖ ὄρη ὄντα ὑψηλὰ ἀπωθούμεναι συνίστανται, ὡς λέγει, τῆς δὲ ταχείας
αὐτῶν εἰς ὑετὸν μεταβολῆς ἡ προειρημένη ἀντιπερίστασις αἰτία, ὡς λέγει ἐν
τοῖς Περὶ τῆς τοῦ Νείλου ἀναβάσεως.